نوشته شده توسط : جلیل دستواره



:: بازدید از این مطلب : 745
|
امتیاز مطلب : 15
|
تعداد امتیازدهندگان : 5
|
مجموع امتیاز : 5
تاریخ انتشار : سه شنبه 27 دی 1390 | نظرات ()
نوشته شده توسط : جلیل دستواره
شنبه 27 آبان ماه سال 1385

 

۱۵نوامبر ‪ ۲۰۰۶به نام روز جهانی "سیستم اطلاعات جغرافیایی " ( ‪( GIS نام‌گذاری شده است.

" سیستم اطلاعات جغرافیایی " (‪ ( Geographic Information Systemیک سیستم سخت‌افزاری و نرم‌افزاری رایانه‌ای‌است که به‌منظور دسترسی، نگهداری و استفاده ازداده‌های کارتوگرافی ونمایش داده‌های فضایی از جهان واقعی طراحی شده است.

روز ‪ GISرویدادی جالب و هدفمند است که کاربران ‪ , GISفروشندگان و ارائه دهندگان خدمات وابسته به آن به معرفی کاربردهای ملموس این فناوری مهم به عموم مردم، مدارس و کلیه آحاد جامعه می‌پردازند و هدف از آن گسترش آموزش، ترویج و کاربرد این علم در بین مدارس، تشکل ها، سازمان‌ها و خصوصا تمرکز بر روی آموزش کودکان است که از سال ‪ ۱۹۸۷شروع شده است.

برخی‌ازحمایت‌کنندگان این روز " جامعه ملی جغرافیا " (‪Geographic Society ‪،(Nationalانجمن‌جغرافیدانان‌آمریکا،دانشگاه‌کنسرسیوم علوم اطلاعات جغرافیایی ، سازمان زمین شناسی آمریکا (‪ (USGSکتابخانه کنگره آمریکا و شرکتهای " سان " ( ‪ ( SUNو " اچ . پی " ( ‪ (HPهستند.

اولین سیستم اطلاعات جغرافیایی نخستین بار در کانادا توسط دکتر "تام لینسون" ‪ Tomlinsonبرای استفاده در زمینه مدیریت جنگلها طراحی و اجرا شد.

با عرضه نسل‌های جدید کامپیوتر و کاهش سریع قیمت آن،روند توسعه سیستم‌های ‪ GISسرعت بیشتری یافت و تاپایان آن دهه چندین سیستم ‪ GISدرآمریکاو کانادا توسعه یافت.

فناوری جی‌آی اس در اغلب کشورهای جهان سوم بسیار جوان می‌باشد.

ازویژگی‌های جی‌آی اس در کشورهای غربی هماهنگی بین فناوری وآموزش و کاربرد آن است، درحالی که درکشورهای جهان سوم، ورود فناوری قبل از آموزش و مهارت اندوزی مربوط به آن صورت می‌گیرد.

در ایران، اولین مرکزی که به طور رسمی‌استفاده از سیستم‌اطلاعات جغرافیایی را در کشور آغاز کرد، سازمان نقشه‌برداری کشور بود که در سال ‪ ۱۳۶۹براساس مصوبه مجلس شورای اسلامی، عهده‌دار طرح به کارگیری این سیستم شد.

‪ GISبستری مناسب جهت نگهداری ، مدیریت، ویرایش و تجزیه و تحلیل اطلاعاتی را که به طور همزمان وابستگی مکانی و توصیفی دارند فراهم می‌نماید.

یک ‪ GISنبایدبایک سیستم کارتو گرافی که نقشه‌ها را به‌طوراتوماتیک ذخیره می کند، اشتباه گرفته شود ، چیزی که ‪ GISرا از سیستم‌های تهیه نقشه مجزا می سازد، همان توانایی ترکیب کردن داده است.

قابلیت‌اصلی سیستم‌های کارتوگرافی،ایجاد نقشه‌هایی است که به صورت رقومی درکامپیوترذخیره می‌شوندامااطلاعاتی که از ترکیب لایه‌های مختلفی از داده ها به‌روشهای مختلف و با دیدگاههای مختلف بدست می‌آیند عملکرد اساسی یک ‪GIS می باشد.

این داده‌ها انواع گوناکونی دارند که شامل داده‌های سنجش از دور ، عکسهای هوایی، داده‌های جمع آوری شده از طریق ‪ ، GPSاطلاعات نقشه برداری زمینی و اطلاعات توصیفی هستند.

امروزه و با توجه به پیشرفت‌های صورت گرفته در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، استفاده‌از سیستم اطلاعات جغرافیایی می‌تواند در پاسخگویی به نیاز کاربران در کلیه زمینه ها، ساماندهی و افزایش بهره‌وری از منابع موجود، بهینه‌سازی سرمایه‌گذاری ها و برنامه ریزی ها، سرعت و دقت کار و تعیین قابلیت‌های توسعه در مناطق و مکانهای مختلف موثر باشد.

برخی کاربردهای ‪ GISدر مباحث زمین شناسی نظیر تجزیه وتحلیل اطلاعات زمین شناسی در یک منطقه چه به منظور اکتشافات معدنی، نفت، تهیه نقشه‌های حوادث و بلایای طبیعی ، بررسی میزان آلودگی آب، خاک، هوا می‌باشد.

تجزیه‌و تحلیل داده‌های مربوط به‌کاربری اراضی و هواشناسی حاصل از ماهواره- ها، اندازه‌گیری های زمینی و اطلاعات مربوط به محصول سال قبل برای پیش بینی میزان یک یا چند نوع‌محصول دریک منطقه، جمع آوری، به روز در آوردن، پردازش و توزیع داده‌های مربوط به زمین‌های شهری به طور سیستماتیک، تصمیم‌گیری اقتصادی ، قانونی و فعالیت‌های مختلف برنامه‌ریزی مانند توسعه شهرسازی و برنامه ریزی شهری نیز از دیگر کاربردهای این فناوری است.

همگام با ورود سیستم اطلاعات جغرافیایی به ایران، اصفهان به عنوان یکی از شهرهای پیشتاز در این زمینه آغاز به کار کرد.

به گزارش روابط عمومی سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات و آمار شهرداری اصفهان ، مرکز اطلاعات جغرافیایی شهرداری اصفهان از سال ‪ ۱۳۷۵تحت نظارت معاونت شهرسازی شهرداری و در محل این معاونت پایه‌ریزی شد.

اولین اقدامات صورت پذیرفته در این راستا تهیه نقشه‌های رقومی و جمع‌آوری لایه‌های اطلاعاتی واحدهای تابعه شهرداری بود.

به دلیل ارتباط تنگاتنگ اطلاعات تهیه شده با آمارها و اطلاعات موجود در سازمان خدمات کامپیوتر، کل پایگاه به این سازمان انتقال یافت.

این سازمان تاکنون در سه بخش تهیه نقشه، تهیه سیستم نرم افزاری و تدوین استراتژی ‪ GISشهرداری در این‌باره فعالیت کرده است.

بر اساس این گزارش اولین عکسبرداری از سطح شهر اصفهان در سال ‪ ۱۳۷۵در محدوده‌ای به‌مساحت ‪ ۳۵۰کیلومترمربع (‪ ۳۵۰۰۰هکتار) و شامل حریم قانونی شهر اصفهان انجام گرفت.

دومین مرحله عکسبرداری هوایی در سال ‪ ۱۳۸۲و از محدوده‌ای به مساحت ‪۷۰۰ کیلومتر مربع شامل محدوده شهر اصفهان و شهرهای اطراف انجام شد.

برخی از پروژه‌های سازمان" فاوا" شهرداری اصفهان دراین رابطه شامل سیستم ‪ GISمناطق یازده گانه شهرداری اصفهان (‪ ،(IGISسیستم ‪ GISاملاک و مستغلات شهرداری اصفهان ، مدیریت ناوگان شرکت اتوبوسرانی اصفهان ، سیستم ‪ GISباغ رضوان و سیستم ‪ GISانتخابات است.

روز جهانی  ‪ GISدارای سایتی به ادرس سایت ‪ http://gisday.comاست.

 نوشته شده توسط جلیل دستواره



:: بازدید از این مطلب : 2667
|
امتیاز مطلب : 19
|
تعداد امتیازدهندگان : 6
|
مجموع امتیاز : 6
تاریخ انتشار : سه شنبه 27 دی 1390 | نظرات ()
نوشته شده توسط : جلیل دستواره

 ۱. اصول و فيزيك سنجش از دور  (دو واحد نظری)

۲. اصول سيستمهاي اطلاعات جغرافيايي (یک واحد نظری - یک واحد عملی)

۳. برنامه نويسي كامپيوتري (یک واحد نظری - یک واحد عملی)

۴. متون سنجش ازدور سيستم هاي اطلاعات جغرافيايي به زبان خارجي (دو واحد نظری)

۵. روشهاي مدل سازي فضايي (یک واحد نظری - یک واحد عملی) (Digital Terrain Modeling)

۶. تحليل هاي فضايي و مكاني با استفاده از سامانه هاي اطلاعات مكاني (۱ نظری-۱ واحد عملی)

۷. روش تحقيق تكنيكها  (یک واحد نظری - یک واحد عملی)

۸. پردازش رقومي تصوير (یک واحد نظری - یک واحد عملی) (Digital Image Processing)

۹. كاربرد آمار در تحليل ها فضايي و مكاني (یک واحد نظری - یک واحد عملی) (Geostatistic)

۱۰. سنجش از دور حرارتی (یک واحد نظری - یک واحد عملی) (Thermal Remote Sensing)

۱۱. سیستم های پشتیبانی تصمیم مکانی (یک واحد نظری - یک واحد عملی)

۱۲. کارگاه سیستم های اطلاعات مکانی (یک واحد نظری - یک واحد عملی)

۱۳. کاربرد سنجش از دور در برنامه ریزی محیطی (دو واحد نظری)

۱۴. پایان نامه (شش واحد عملی)

نوشته شده توسط جلیل دستواره



:: بازدید از این مطلب : 6676
|
امتیاز مطلب : 14
|
تعداد امتیازدهندگان : 5
|
مجموع امتیاز : 5
تاریخ انتشار : سه شنبه 27 دی 1390 | نظرات ()
نوشته شده توسط : جلیل دستواره

 

استاد احمد دالکي متولد سال 1315 شهر شيراز است و فارغ التحصيل رشته هاي مهندسي کشاورزي و نقشه برداري هوايي و مهندسي تفسير عکسهاي هوايي از دانشگاه هاي ايران ، هلند وامريکا است.

وي سياره مورد علاقه خود را زحل و زهره عنوان مي کند و در باره و ضعيت ستاره شناسي اماتور کشورمان مي گويد : جوانان کشور فوق العاده از اين رشته استقبال مي کنند ولي متاسفانه وسايل وامکانات اين کار کم است.

 

احمد دالکی از شاخص ترین چهره های ستاره شناسی در حوزه غیرحرفه ای ایران است که توانسته طی سه دهه خدمات ارزنده ای به پیشرفت علم نجوم و فضا نموده و آن را بین طبقات مختلف و به خصوص جوانان گسترش دهد و بنیانهای جدیدی را بنا نهد.
 
تحصیلات :

نامبرده تحصیلات مهندسی خود را در دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز به پایان رساند (1337) و سپس موفق به گذراندن دو دوره مهندسی فتوگرامتری و همچنین تفسیر عکس های هوایی در هلند گیرد (1343 و 1347) و دوره تخصصی کاربرد ماهواره در سنجش از راه دور را ، در آمریکا گذرانید (1355).

کتاب و نوشته ها :

مهندس دالکی به جز کتابهای تخصصی در رشته تفسیر عکس های هوایی و ماهواره ای ( دانشگاه تهران 1364 و مرکز نشر دانشگاهی 1363)، کتاب زمین در فضا را نوشته و دانشگاه شهید بهشتی آن را منتشر نمود (1380). ویراستاری علمی کتاب دانشنامه همگانی نجوم مربوط به بنیاد دانشنامه بزرگ فارسی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری را نیز انجام داده است (1382).

خدمات علمی، آموزشی و نجومی :

در چند دهه اخیر ایشان موفق به خدماتی همگانی در زمینه نجوم و فضا در بُعد آموزشی و اجرایی گردید که به چند مورد آن اشاره می شود :
به عنوان اوّلین مدیر رصدخانه پارک زعفرانیه، اقدام به برنامه ریزی و راه اندازی آن رصدخانه نمود (1369). اولین مدیر آسمان نمای تهران متعلق به سازمان جغرافیایی نیروهای مسلّح در خیابان معلّم (1372) و کمک اساسی به ساخت و راه اندازی آن.
ضمناً بازدیدهای علمی ایشان از مراکز معتبر جهان در حوزه ستاره شناسی و فضا یکی از بارزترین و منحصر به فردترین فعالیتهای ایشان بوده که فهرست بعضی از آنها به این قرار است :

بازدید رصدخانه و مجموعه گرینویچ لندن (1343 ، 1353 ، 1370)، آسمان نمای لندن (1343 ، 1353) ، آسمان نمای تورنتو و مونترال – کانادا (1369)؛ رصدخانه دانشگاه تورنتو (1369)؛ رصدخانه کهن پاریس (1371)؛ سازمان فضایی آمریکا در پایگاه گُدارد – مریلند (1355 ، 1381)؛ رصدخانه هیل در کوههای پالومر آمریکا (1381)؛ رصدخانه های بزرگ کوه همیلتن(لیک) کالیفرنیا (1381)؛ آسمان نمای سانفرانسیسکو ( 1381)؛ رصدخانه و آسمان نمای اوکلند کالیفرنیا (1381) و ...
افزون بر فعالیت های فوق ، نامبرده از حدود سه دهه قبل با تلویزیون و گاهی رادیو همکاری داشته که به عنوان نمونه فقط در طول سال 1380 به تنهایی 100 برنامه نجومی و فضایی زنده را تدارک و از شبکه 4 سیما به طور متوسط هفته ای دو برنامه ارائه داده است. وی در حال حاضر نیز در صدد کمک به راه اندازی چند مرکز علمی و رصدخانه در نقاط مختلف کشور است. به قلم جلیل دستواره
 


:: بازدید از این مطلب : 1318
|
امتیاز مطلب : 7
|
تعداد امتیازدهندگان : 3
|
مجموع امتیاز : 3
تاریخ انتشار : سه شنبه 27 دی 1390 | نظرات ()
نوشته شده توسط : جلیل دستواره
اطلاعات دورسنجی



سنجش از دور چیست؟
سنجش از راه دور تکنولوژی کسب اطلاعات و تصویربرداری از زمین با استفاده از تجهیزات هوانوردی مثل هواپیما ، بالن یا تجهیزات فضایی مثل ماهواره است .
به عبارتی دیگر سنجش از راه دور عبارتست از علم و هنر کسب اطلاعات فیزیکی و شیمیایی از پدیده های زمینی و جوی از طریق ویژگی های امواج الکترومغناطیسی بازتابی یا منتشر شده از آن ها و بدون تماس مستقیم با پدیده های مذکور می باشد


کاربردها
سنجش از دور در بسیاری از زمینه های علمی و تحقیقاتی کاربردهای گسترده ای دارد. از جمله کاربردهای فن سنجش از دور می توان به استفاده از آن در زمین شناسی، آب شناسی، معدن، شیلات، کارتوگرافی، جغرافیا، مطالعات زیست شناسی، مطالعات زیست محیطی، سیستم های اطلاعات جغرافیایی، هواشناسی، کشاورزی، جنگلداری، توسعه اراضی و به طورکلی مدیریت منابع زمینی و غیره اشاره کرد.سنجش از دورمی تواند تغییرات دوره ای پدیده های سطح زمین را نشان دهد و در مواردی چون بررسی تغییر مسیر رودخانه ها، تغییر حد و مرز پیکره های آبی چون دریاچه ها، دریاها و اقیانوسها، تغییر مورفولوژی سطح زمین و غیره بسیار کارساز است. افزون بر این یک سیستم سنجش از دور با توجه به این که بر اساس ثبت تغییرات واختلافهای بازتابش الکترومغناطیسی از پدیده های مختلف کار می کند، میتواند حد و مرز پدیده های زمینی اعم از مرز انواع خاکها، سنگها، گیاهان، محصولات کشاورزی گوناگون و ... را مشخص کند. سنجش از دور در پیش بینی وضع هوا و اندازه گیری میزان خسارت ناشی ازبلایای طبیعی،کشف آلودگی آبها و لکه های نفتی در سطح دریا، اکتشافات معدنی نیز کاربرد دارد. بدون شک استفاده از این فن در مطالعات اکتشافی و منابع طبیعی و سایر موارد پیش گفته نه تنها سرعت انجام مطالعات را بیشتر می کند،بلکه از نظر دقت و هزینه و نیروی انسانی نیز بسیار با صرفه تر است.

کاربردهای سنجش از دور در مطالعات زمین شناسی و بلایای طبیعی

  • تهیه نقشه های زمین شناسی
    • تهیه نقشه های موضوعی (نقشه خاک شناسی) (نقشه ذخایر تبخیری سطحی مثل نمک ها ،پتاس)
  • مشخص کردن مرز سازندهای زمین شناسی (نقشه سازه های سنگی)
  • مطالعه گسله ها و نحوه حرکت آن ها (نقشه گسله ها و شکستگی ها)
  • در زمینه اکتشاف معادن وآنومالیهای معدنی( تشخیص آلتراسیونها)

با استفاده از داده های ماهواره ای می توان مرزهای بسیاری از سازندهای زمین شناسی را از یکدیگر تفکیک کرد، گسله ها را مورد مطالعه قرار داد ونقشه های گوناگون زمین شناسی تهیه کرد. از جمله نقشه های زمین شناسی گوناگون که با استفاده از داده های ماهواره ای می توان تهیه کرد، نقشه گسله ها و شکستگی ها، نقشه سازندهای سنگی مختلف، نقشه خاکشناسی و نقشه پتانسیل ذخایر تبخیری سطحی را میتوان نام برد. افزون براین با توجه به گستره بسیار وسیع زیر پوشش هر تصویر ماهواره ای، چنین تصاویری برای مطالعات کلان منطقه ای برای زمین شناسان بسیار مفید است.

نرم افزارهای متداول دورسنجی

  • ERDAS Imaging
  • ER Mapper
  • PCI Geomatica
  • ENVI
  • SOCET SET

انواع داده های مورد استفاده زمین شناسی

  • ایکونوس IKONOS
  • اسپات SPOT
  • لندست LANSAT
  • آی آراس IRS
  • ان وی ست ENVISAT
  • رادارست RADARSAT
  • کوئیک برد QUICKBIRD
  • استر ASTER

اولین ماهواره پرتابی به فضا اسپوتینک بودکه توسط آمریکا، در 4اکتبر1957 به فضا پرتاب شد به و از آن تاریخ تا کنون بیش از 18000شی پرنده در اطراف زمین به گردش در آمده است.

ولی، ولین ماهواره منابع زمینی landsat1 بود که در سال 1973 پرتاب شد و از هر نقطه زمین هر 18 روز یکبار تصویربرداری می کرد . آمریکا با پرتاب landsat1 توانست در آن سال میزان سطح کشت گندم و تولید آن را در دنیا به دست آورد و از راه فروش و تولید گندم به نقاط مورد نیاز تمام هزینه های landsatرا تأمین کندlandsatدارای سنجنده جاروبگر چند طیفی MSS_multi spectral scannerبود و در 4 باند الکترومغناطیسی در نواحی مرئی و مادون قرمز تصویربرداری می کرد . که این امر یک تحول و موفقیت بزرگ برای کارشناسان زمین شناسی و معدن به شمار می رفت.

مزایای داده های رادار
چون از پوشش گیاهی عبور میکند برای مناطق دارای پوشش گیاهی وسیع مثل اروپا ونواحی مشابه بسیار مناسب است
به دلیل بلند بودن طول موج، امواج آن چند متر در زمین نفوذ میکند بنابر این برای تشخیص منابع معدنی سطحی مناسب است
محدودیت شب وروز ندارند (کاربردهای نظامی)

مزایای داده های SRTM
SRTM مخفف Shuttle Radar Topography Mission به مهنای ماموریت شاتل رادار برای تهیه نقشه های توپوگرافی میباشد. SRTM ، یک پروژه مشترک بین NASA و NIMA است. هدف در نظر گرفته شده برای این پروژه، تولید داده های توپوگرافی رقومی برای %80 سطح زمین بوده است.


داده های SRTM چند مزیت مهم دارند . اول آنکه این گونه داده های DEM در مناطق وسیع که از یک منبع به دست آمده باشند ( مثلSRTM)، بسیارمورد نیاز هستند ؛ زیرا پایدار بوده و در مناطق بزرگ قابل استفاده هستند ، در حالی که دیگر DEM های با قدرت تفکیک بالا از منابع متغیری مثل زوج تصاویر ماهواره ای به دست می آیند. همچنین از آنجا که اشعه رادار از ابر عبور میکند، سنجنده های راداری محدودیتی از نظر پوشش ابر ندارند.

روش اینفرامتری در سنجش از راه دور
SRTM برای تهیه داده های سه بعدی از روشی برای تداخل سنجی راداری استفاده میکند. در این روش دو تصویر راداری ازدو نقطه با اختلاف مکانی کم گرفته میشوند . از اختلاف میان این تصاویر ، ارتفاع نقاط زمین یا تغییرات آن قابل محاسبه است. تداخل سنجی ، مطالعه الگوهای تداخلی است که از ترکیب دو مجموعه سیگنال راداری حاصل میشوند . اگر تا کنون یک گودال اب با لایه نازکی از روغن روی آن دیده باشید ، احتمالا نوارهای رنگی روی سطح آن را ملاحظه نموده اید. این نوارهای رنگی به وسیله شعاعهای نور منعکس شده از سطح صاف روغن و آب زیر آن که الگوهای تداخلی را ایجاد کرده اند ، به وجود میایند. برای اخذ دو تصویر راداری از دو منظر متفاوت ، سیستم SRTM ، شامل یک آنتن رادار در داخل دستگاه و یک آنتن رادار ثانویه نصب شده در انتهای یک دکل به طول 60 متر (195فوت) در خارج دستگاه است.

SRTM از روش تداخل سنجی با باز ثابت استفاده میکند . یعنی دو مجموعه داده راداری در یک زمان اخذ میشوند و آنتنهایی که این داده ها را جمع آوری میکنند درفاصله ثابتی از هم قرار گرفته اند.


ماهواره زهره
ماهواره زهره یک ماهواره غیر نظامی و مخابراتی است که قرار داد ساخت و پرتاب آن در بهمن ماه سال 1383 به مبلغ 132 میلیون دلار بین ایران و روسیه منعقد گردید.
مدت قرارداد سی ماه پیش بینی شده و قرار است ماهواره از پایگاه فضایی قزاقستان پرتاب و در یکی ازنقاط مداری متعلق به ایران قرار گیرد.
طراحی و ساخت ماهواره توسط روسیه و با همکاری کشورهای آلمان و فرانسه صورت خواهد گرفت. ساخت بیس ماهواره و مونتاژ قطعات آن بعهده روسیه می باشد.
عمر این ماهواره 15 سال و محل استقرار آن در ارتفاع 36000 کیلومتری از زمین خواهد بود. این ماهواره قابلیت ارائه خدمات در زمینه ارتباطات تلفن، ارتباطات داده ها (دیتا)، نمابر و پخش برنامه های رادیو و تلویزیونی در تمام نقاط ایران را دارد ودارای 12 ترانسپوندر(8 ترانسپوندر 36 مگاهرتزی و 4 ترانسپوندر 72 مگاهرتزی) می باشد که قابلیت پخش سیگنالهای آنالوگ و دیجیتالی تلفن، تصویر تلویزیونی، اطلاعات ماهواره و هر اطلاعات دیگری را دارد. ماهواره زهره دارای پنج بخش غیر قابل تفکیک می باشد.
▪ ماهواره
▪ ایستگاه تست برای ردیابی ماهواره
▪ ایستگاه کنترل برای تله متری و ردیابی ماهواره
▪ ایستگاه تست در مدار برای آزمایش سیستم ها و پارامترهای مخابراتی ماهواره
▪ شبیه ساز ماهواره ای برای مدل سازی مرکز کنترل ماهواره و آموزش
▪ ایستگاه بهره برداری و ایستگاه جایگزین

مهمترین قابلیتهای داده های سنجش از دور
داده های سنجش از دور به دلیل یکپارچه و وسیع بودن،تنوع طیفی، تهیه پوشش های تکراری و ارزان بودن، درمقایسه با سایر روشهای گردآوری اطلاعات از قابلیت های ویژه ای برخوردار است که امروزه عامل نخستین در مطالعه سطح زمین و عوامل تشکیل دهنده آن محسوب می شود. امکان رقومی بودن داده ها موجب شده است که سیستم های کامپیوتری بتوانند از این داده ها به طور مستقیم استفاده کنند وسیستم های داده ها جغرافیایی و سیستم های پردازش داده ها ماهواره ای با استفاده از این قابلیت طراحی و تهیه شده است. سهل الوصول بودن داده ها، دسترسی سریع به نقاط دور افتاده و دقت بالای آنها از امتیازات خاص این فن محسوب می شود.

به قلم :جلیل دستواره



:: بازدید از این مطلب : 8137
|
امتیاز مطلب : 13
|
تعداد امتیازدهندگان : 3
|
مجموع امتیاز : 3
تاریخ انتشار : سه شنبه 27 دی 1390 | نظرات ()
نوشته شده توسط : جلیل دستواره

چگونگي استفاده از عكس هاي هوايي و تصاوير ماهواره اي در برنامه ريزي شهري

مقدمه :

آنچه كه امروزه در علوم زمين مطرح است توجه به جنبه كاربردي آن است . افزايش سريع جمعيت و محدوديت منابع غذايي و معدني ، چنان مشكلاتي را براي انسان به وجود آورده است كه امر برنامه ريزي به عنوان يك ضرورت براي همه كشورها تلقي مي شود . تخليه روستاها ، گسترش شهرها ، و گرايش به زندگي شهر نشيني با توجه به مسائل خاص خود به ويژه در كشورهاي جهان سوم از چنان پيچيدگي هايي برخوردار است كه بي توجهي به آن بر مشكلات اقتصادي ، اجتماعي آنان خواهد افزود ، از اين جهت براي دستيابي به يك روند توسعه متعادل ، مطالعات و پژوهش هاي جغرافيايي هم مي تواند راهگشا باشد .

در اين مطالعات حتي الامكان بايد از ابزار موجود و مطمئن بهره گرفت . نقشه ها و عكس هاي هوايي از جمله ابزار قدرتمندي هستند كه جغرافيدانان و برنامه ريزان شهري را در انجام تحقيقاتشان ياري مي دهند و كاربرد عكسهاي هوايي در شناسايي وضع موجود مناطق جغرافيايي و چشم اندازهاي ساخته دست انسان و بهره گيري از امكانات لازم بر كسي پوشيده نيست . مهمترين مراكز تجمع انساني شهرها هستند .

 شهر جايي است كه مركز كليه فعاليت هاي اقتصادي ، اجتماعي ، فرهنگي و سياسي است و اغلب ساكنين آن از طريق اشتغال در فعاليت هاي صنعتي و يا خدماتي امرار معاش مي كنند ، گرچه قسمت عمده شهرها را مناطق مسكوني تشكيل مي دهد ، اما بخش هاي ديگري چون خدمات و فضاي سبز نيز در آنها ديده مي شود . مناطق داخل شهر را از نظر نقش به بخش هاي مسكوني ، صنعتي ، خدماتي ، فضاي سبز و نظاير آن تقسيم مي كنند . تمامي اين عارضه هاي شهري و به عبارتي عارضه هاي مربوط به انسان با استفاده از معيارهاي مخصوص خود در روي عكس هاي هوايي شناسايي مي شوند و اطلاعات بسيار زيادي درباره موقعيت و اندازه هر كدام از پديده هاي شهري استخراج مي گردد كه به امر برنامه ريزي شهري كمك شاياني مي نمايد .

كاربرد ديگر عكس هاي هوايي در امور شهري مربوط به آمد و شد شهري و تشخيص و تعيين شبكه هاي ارتباطي متراكم و پرترافيك است كه دست اندركاران امور راهنمايي و رانندگي را در انجام وظايفشان ياري مي دهد .

در باستان شناسي و جامعه شناسي نيز مي توان از عكس هاي هوايي كمك گرفت . در باستان شناسي هدف اساسي مطالعه عكس ها بررسي و شناسايي آثار ساختماني زير زمين است .

اين بررسي به طور غير مستقيم صورت مي گيرد . بدين گونه كه ساختمان هاي مدفون شده در زير خاك تغييري قابل توجه در پوشش گياهي چه از نظر نوع و رشد آن ها به وجود مي آورد و باستان شناسان با تمرين و مطالعه و تفسير عكس ها قادر به شناسايي چنين عوارضي خواهند بود . در جامعه شناسي و جمعيت شناسي نيز عكس ها كمك مؤثري در بررسي تراكم و پراكندگي جمعيت و ساختمان هاي مسكوني مي نمايند و بدين ترتيب در برنامه ريزي مسائل جمعيتي و جامعه شناسي شهرها استعانت از عكس هاي هوايي به پيشبرد كار خواهد افزود .

 

شهر رم

آشنايي با ساختار شهري

1) ساختار شهري و عكس هاي هوايي

بخش هاي عمده اي كه ساختار شهري را تشكيل مي دهند را به دو صورت مي توان تقسيم بندي كرد : اول منطقه مسكوني ، منطقه تجارتي ، بخش صنعتي ، بخش خدمات ، فضاي سبز ، و شبكه ارتباطي .

دوم بخش مركزي شهر ، منطقه قديمي شهر ، منطقه جديد شهر و شهرك هاي حومه شهر . اين بخش ها به صورت دوايري متحد المركز هستند كه در بيرون همديگر قرار دارند . تقسيم بندي اول نقش شهر را مشخص مي كند . در صورتي كه در تقسيم بندي  دوم وضعيت تاريخي و رشد شهر ارزيابي مي گردد . البته هيچ كدام از اين مدل ها در همه شهرهاي فعلي ايران صدق نمي كند ، بلكه اين ها مدل هايي كلي و عام هستند . براي مثال در شهر هاي فعلي ايران كمتر شهري پيدا مي شود كه توسعه آن در همه جهات و به يك اندازه صورت گيرد . در نتيجه مشاهده دواير متحدالمركز بسيار مشخص ، چندان آسان نيست . امكانات توسعه در بعضي قسمت هاي شهر بيشتر از نواحي ديگر آن وجود دارد و سبب مي شود كه شهر در آن جهت و به صورت زبانه اي رشد پيدا كند . در هر قسمتي از شهر ممكن است انواع فعاليت هاي تجارتي و يا صنعتي و خدماتي وجود داشته باشد ولي در مجموع و در چهارچوب كلي شهر ، فعاليت هاي شهري تمركز

مكاني پيدا مي كنند و هر كدام در قسمتي از شهر شكل غالب را پيدا مي كنند . به طوري كه مي توانيم در اكثر شهرهاي ايران بخش هايي چون بخش مسكوني ، تجارتي ، و غيره را مشخص نماييم .

 

ميدان نقش جهان اصفهان

1-1) مناطق مسكوني شهر

منطقه مسكوني به آن قسمت از شهر گفته مي شود كه قسمت عمده مساحت آن ( حداقل 50 درصد ) به واحدهاي مسكوني ساكنين شهر اختصاص داده شده است . در  واقع قسمت اعظم شهرها را بخش مسكوني تشكيل مي دهد . در داخل منطقه مسكوني ، خيابان ها ، مراكز خدمات رساني ، فضاهاي سبز و خطوط ارتباطي نيز ديده مي شود . البته ممكن است واحدهاي صنعتي – تجارتي كوچك در داخل منطقه مسكوني پراكنده شوند ولي واحدهاي صنعتي – تجارتي كوچك در داخل و يا بيرون منطقه مسكوني به خود اختصاص مي دهند . در عكس هاي هوايي كوچك مقياس تشخيص واحدهاي خدماتي و فضاي سبز پراكنده در داخل منطقه مسكوني مشكل است . در هر صورت نامگذاري يك منطقه به عنوان منطقه مسكوني يا تجارتي و ... بستگي به مقياس عكس هوايي و اندازه آن دارد .

اغلب خانه ها در شهرهاي ايران به صورت خانه هاي تك خانواري هستند كه به وسيله ديواري از خانه هاي مجاور ، خيابان ، و يا كوچه كنارش جدا مي گردد . تقريبا نصف مساحت خانه ، بنا و نصف ديگر آن را حياط خانه تشكيل مي دهد . ديوار عمده ترين ويژگي خانه هاي مسكوني ايران است . وسعت و عظمت خانه ها نشان دهنده وضع اقتصادي مالك آن است . شرايط طبيعي نيز بر وسعت خانه هاي مسكوني تاثير دارند . مثلا در مناطق سرد خانه ها روي هم رفته كوچكتر از خانه هاي مناطق گرم است . در مجموع اندازه خانه از شهري به شهر ديگر فرق مي كند  ، ولي در هر شهري خانه طبقات مرفه و پردرآمد بزرگتر و مجلل تر از خانه طبقات كم درآمد است . خانه هاي تك خانواري اغلب يك طبقه است و به ندرت ديده مي شود كه در يك خانه يك طبقه ، دو خانوار در جوار هم زندگي كنند . اغلب خانه هاي دو طبقه يا چند طبقه  مورد استفاده چندين خانواده قرار مي گيرند ، در اين واحدها هر طبقه ، محل سكونت يك خانوار مي باشد ، اين نوع خانه هاي دو طبقه جزء بافت قديمي شهرهاي ايران محسوب مي شود .

در سالهاي اخير در اكثر شهرها ، به ويژه در شهرهايي كه توسعه امكانات شهري چندان آسان نيست ، ساختمان هاي بزرگ و چندين طبقه ساخته مي شود .

 در اين ساختمان ها ، هر طبقه به چندين واحد مسكوني تقسيم مي شود . اين گونه ساختمان هاي چندين طبقه ، از نشانه هاي معماري جديد است و در شهرهاي پرجمعيتي چون تهران ، اصفهان ، مشهد ، تبريز و ... متداول است و در شهرهاي كوچك كمتر يافت مي شوند . بهترين نشانه تعيين طبقات ساختمان ها رديف هاي پنجره هاست . هر طبقه حتما يك رديف پنجره دارد كه از روي شمارش رديف هاي پنجره ها ، تعداد طبقات معلوم مي شود . تعيين تعداد خانوارهاي ساكن در هر طبقه چندان آسان نيست . مساحت واحد مسكوني تنها معيار مناسب براي اين منظور است . خانه ها بر اساس تعداد خانوارها به دو گروه تك خانواري و چند خانواري تقسيم مي شود . از نظر كيفيت نيز ، به خانه هاي گرانقيمت و ارزان قيمت تقسيم مي شوند . خانه هاي گران قيمت مساحت نسبي بيشتري دارند و از مصالح مرغوب ساخته شده و حياط وسيع و باغچه خوب دارند .

در اكثر خانه هاي ارزان قيمت مساحت كل خانه كوچك است و از اين مساحت كوچك هم نسبت كمتري به حياط اختصاص يافته است . نماي بيروني خانه ها بسيار ساده و از مصالح نسبتاْ ارزان ساخته شده است .

منطقه مسكوني شهر از نظر موقعيت مكاني و قدمت ساختمان ها به بخش هاي جداگانه اي تقسيم مي شوند . بخش قديمي شهر از نظر موقعيت مكاني و قدمت ساختمان ها هم به بخشهاي جداگانه اي تقسيم مي شوند . در بخش قديمي شهر ، خانه ها قديمي رنگ زمينه آنها نسبتاْ تيره است . كوچه ها باريك و غير مستقيم و اغلب خيابان هاي بزرگ به مركز شهر ختم مي شوند و آرايش شعاعي دارند . كوچه ها و خيابان هاي كوچك تر با زاويه كمتر از 90 درجه به خيابان هاي بزرگتر وصل مي شوند . كل منطقه از پوشش گياهي كمتري برخوردار است و فقط در برخي خانه ها تك درخت هايي وجود دارد كه اغلب حمام ، مسجد ، و درختي بزرگ در آن ديده ميشود . در مجموع علائم مشخص منطقه قديمي شهر ، وجود خانه هاي كوچك گِلي ، كوچه هاي تنگ و خيابان هاي شعاعي ، يك ميدان مركزي ، و پوشش گياهي كمتر است . ديگر ويژگي مهم منطقه قديمي شهر هاي ايران وجود بازار سرپوشيده است .قسمت جديد شهر در بيرون منطقه قديمي به صورت كمربندي پيرامون آن را احاطه كرده است . در اين منطقه خيابان ها وسيع ، منظم ، و داراي فضاي سبز مي باشند .

مصالح ساختماني از موادي به غير از گل مي باشد و اغلب خانه ها از آجر و يا سنگ درست شده اند .پشت بام خانه ها به وسيله موزائيك ، آسفالت و يا شيرواني پوشيده شده است .خانه ها از يك تا سه يا چهار طبقه ديده مي شوند . كنار بيشتر خيابان ها به مغازه ها و واحدهاي صنعتي كوچك اختصاص يافته است . فضاهاي سبز فراوان يافت مي شود . فضاهاي پاركينگ خودرو در كنار خيابان ها و يا در فضاهاي مخصوص مشاهده مي شود . ساختمان هاي نسبتا بزرگ كه اغلب بيمارستان يا مركز آموزشي هستند ، در داخل اين منطقه پراكنده شده است . حاشيه بيروني منطقه مسكوني جديد ، در حال توسعه است . درنتيجه زمين هاي خالي ، ساختمانهاي در دست احداث و مواد زايد پراكنده شده در داخل مزارع بيرون شهر ديده مي شوند .توسعه اغلب شهرهاي ايران در دو شكل كاملاْ متمايز و در دو جهت متفاوت انجام مي شود . در يك طرف شهر خانه هاي گران قيمت با خيابان هاي وسيع ، مشجر و منظم توسعه مي يابد . استفاده از مصالح خوب ، توسعه بر طبق برنامه از پيش تعيين شده و بر اساس اصول معماري و شهرسازي جديد ، وجود امكانات شهري از ويژگي هاي اين بخش از شهر مي باشد . در طرف مقابل خانه هاي ارزان قيمت توسعه مي يابند . و افراد متناسب با توان اقتصادي خود سعي مي كنند كه يك سرپناهي براي خود بسازند . خيابان ها منظم و حساب شده نيستند و اغلب كج و معوج و نامنظم اند . ويژگي عمده و علايم شناسايي اين منطقه در عكس هاي هوايي وجود خانه هاي كوچك و ساده و پراكنده ، خيابان هاي نامنظم ، وسايل نقليه ارزان قيمتي چون موتور ، دوچرخه و وانت و زمين هاي خالي وسيع بين خانه ها مي باشند .

در سالهاي اخير ، توسعه شهرهاي ايران به صورت شهرك هاي اقماري صورت مي گيرد ، يعني در حومه شهر ، بعضي از نقاط به علت امتيازات خاص خود به عنوان يك مركز مسكوني جديد منظور مي گردد و به تدريج و طبق برنامه تنظيم شده توسعه مي يابند . ساكنين اين شهرك ها در مراكز اداري و صنعتي داخل شهر اصلي و در مراكز مجاور كار مي كنند . اين شهرك ها در واقع خوابگاه شبانه كاركنان و كارمندان و كارگران شهر مي باشند . علائم شناسايي اين شهرك ها بر روي عكس هاي هوايي ، وجود راه ارتباطي با شهر ، خيابان هاي منظم و مشجر و خانه هاي نوساز با قيمت هاي متوسط و يكنواخت است .

2-1) مناطق تجاري شهر

منطقه تجاري ، مراكز خريد و فروش شهر را تشكيل مي دهد . مراكز تجاري شهرهاي قديم ايران به صورت بازارهاي سرپوشيده است كه در مركز بافت قديمي شهرها واقع اند . امروزه به علت مشكلات ترافيك و ارزش بالاي زمين در مركز شهرها ، انبار فروشگاههاي بازار مركزي در حومه شهرها قرار دارند و در اينجا فقط عمل داد و ستد انجام مي گيرد و كالا در جاي ديگر رد و بدل مي شود . توسعه شهر و مشكلات فزاينده ترافيك شهري سبب شده است كه امروزه مراكز تجاري در نقاط ديگر شهر هم ايجاد شوند . اين مراكز تجاري يا به صورت مغازه هاي كنار خيابان و يا به صورت مجتمع هاي تجاري به اسم " پاساژ " ديده مي شوند . در كشورهاي غربي ، مراكز خريد و فروش به صورت ساختمان هاي بزرگي هستند كه در حومه شهر واقع شده اند و داراي فضاي وسيع پاركينگ خودرو مي باشند .

شناسايي مراكز تجاري كنار خيابان چندان آسان نيست . تنها معيار شناخت آنها وجود وسايل جلو آنها و يا وجود يك رديف طولاني بام ها در امتداد و كنار خيابان مي باشد . بدين جهت است كه شناسايي و محاسبه مساحت اين گونه مراكز برروي عكس هاي هوايي نسبتاْ دشوار است .

3-1) مراكز خدمات شهري

مراكز خدماتي شهر شامل ادارات ، مدارس و دانشگاهها ، بيمارستانها و درمانگاه ها ، مساجد ، ميهمانخانه ها ، و مراكز تفريحي است كه به صورت واحدهاي پراكنده در داخل منطقه مسكوني ديده مي شوند . معيار شناسايي آن ها اغلب اندازه بزرگ و آرايش ساختمان ها و وجود حياط بزرگ آن ها است .

 مساجد و امامزاده ها توسط گنبد و مناره بلند آن ها شناخته مي شوند .

 اغلب مدارس داراي ميدان بازي و امكانات بازي مانند دروازه هاي ميدان فوتبال و خط كشي هاي  ميدان واليبال و يك ميله بلند پرچم مي باشند .

بيمارستان ها با حياط وسيع و گل كاري شده و ساختمان چندين طبقه شناخته مي شوند .

شناسايي ادارات بر روي عكس هاي هوايي مشكل تر از واحد هاي خدماتي ديگر است . تنها معيار مناسب براي شناسايي آنها تجربه مفسر و اندازه نسبتاْ بزرگ آنها در مقايسه با خانه هاي مجاور است .

بعضي از مراكز خدماتي شهرها مانند دانشگاه ها ، منطقه بسيار وسيعي را به خود اختصاص داده اند . معيار شناخت دانشگاه ها وجود ساختمان هاي بزرگ و چندين طبقه  همراه با فضاي سبز وسيع بين آنها است .

مراكز تفريحي عبارتند از ميدان هاي ورزشي ، استخرهاي شنا ،  باشگاه هاي تفريحات سالم  و  پارك هاي بازي . استخرهاي شناي سرباز به آساني شناخته مي شوند . اغلب ميدان هاي ورزشي داراي چمن فوتبال ، تورهاي واليبال ، زمين هاي تنيس و سكوهاي تماشاچيان و در مجموع فضاي وسيع مي باشند .شناسايي باشگاه ها و استخرهاي شناي سرپوشيده در روي عكس هاي هوايي نسبتاْ مشكل است . پارك هاي بازي معمولا با وسايل بازي برقي مثل چرخ و فلك شناخته مي شوند .

4-1) فضاهاي سبز شهري

فضاي سبز شهري شامل پاركها و ميدان ها و مناطق درختكاري شده كنار خيابان ها مي باشند . اين مناطق به دليل وجود درختان به آساني قابل تشخيص اند . در روي عكس هاي هوايي با مقياس بزرگ مي توان تعداد و نوع درختان را مشخص كرد . در قسمت هاي قديمي شهر فضاي سبز كمتر است . اما در بخش هاي تازه ساخت علاوه بر پارك ها و كنار خيابان ها ، وسط خيابان ها نيز درختكاري شده است و به اصطلاح بلوارها را به وجود آورده اند . فضاي سبز براي تبديل هواي شهر و تصفيه آلودگي هاي آنها لازم است در شهر هايي كه فضاي سبز داخل ، تكافوي نيازهاي حياتي را نمي كند ، دور شهر هم منطقه اي به نام كمربند سبز زير كشت رفته است . اين كمربند سبز در اطراف شهر تهران به خوبي مشهود است و به جنگل هاي مصنوعي معروف شده اند .

5-1) شبكه هاي ارتباطي و راه هاي دسترسي شهر

ميدان ها ، خيابان ها ، و كوچه ها شبكه ارتباطي شهر را تشكيل مي دهند . خيابان ها معمولاْ به تناسب بزرگي و عرض آنها به خيابان هاي يك طرفه و دو طرفه تقسيم مي شوند . بعضي خيابان هاي دوطرفه عريض به وسيله ديوار سيماني و يا نوار سبز كاشته شده به دو مسير تقسيم مي شوند . اين گونه خيابان ها را بلوار گويند . خيابان هاي كوچك از خيابان هاي بزرگتر منشعب مي شوند و كوچه ها كوچكترين واحد ارتباطي هستند كه در داخل منطقه مسكوني به جهات مختلف خزيده اند .

ايستگاههاي قطار ، فرودگاهها و پايانه هاي اتوبوس هاي مسافربري و توقفگاه هاي كاميون ها نيز جزء فضاي حمل و نقل و شبكه ارتباطي شهر به حساب مي آيند . شناسايي اين مراكز بر روي عكس هاي هوايي آسان است . علامت ايستگاه قطار وجود تعداد زيادي خطوط آهن است كه در دو طرف ايستگاه به تدريج به هم مي رسند . در فرودگاهها ، برج كنترل و باندهاي پرواز بهترين معيار شناسايي هستند . در ابتداي هر باند پرواز شماره باند بر اساس گراي مغناطيسي آن نوشته مي شود و پايانه اتوبوس هاي مسافربري نيز به وسيله وجود اتوبوس ها و توقف گاههاي كاميون ها از روي وجود كاميون ها شناخته مي شوند .

 

 

شبكه ارتباطي ( برگ شبدري در كرج و سيستم شعاعي در همدان )

2) كاربرد عكس هاي هوايي در مطالعات شهري

رشد بي رويه جمعيت و مهاجرت و جابجايي روستاييان به شهرها ، باعث توسعه سريع زندگي شهري شده است . لذا اغلب شهرهايي كه با مطالعه قبلي طراحي نشده اند پاسخگوي نيازهاي كنوني جمعيت نمي باشند . از اين گذشته رشد بي رويه مجتمع هاي شهري مشكلات زيادي را به وجود آورده است . از اين رو لزوم برنامه ريزي هاي شهري امري اجتناب ناپذير است .

براي تهيه طرح هاي جامع شهري و مطالعه شهر بايد از كليه اسناد و مدارك ، نقشه ها و بخصوص عكس هاي هوايي استفاده كرد . زيرا عكس هاي هوايي تصوير كاملي از تمام عوارض ظاهري شهر را نشان مي دهد . از خصوصيات عكس هوايي بويژه در مقياس بزرگ ، آن است كه بافت شهر را مي توان مورد تجزيه و تحليل قرار داد . همچنين با مطالعه عكس هوايي قديمي تر مي توان نحوه گسترش و تحول تدريجي شهر را مورد بررسي قرار داد و يا به عبارت ديگر از گذشته شهرها اطلاعات دقيقي به دست آورد . براي مثال هسته اصلي و اوليه شهر ، توسعه شهر و شبكه هاي ارتباطي قديمي را مي توان از روي عكس هاي هوايي مشخص كرد . هسته اوليه شهر را از روي عدم تجانس ساختمان ها و بافت قسمت هاي مختلف آن مي توان شناخت ، همچنين مراحل مختلف توسعه شهر را مي توان با توجه به سبك ساختمان ها مشاهده نمود . با مطالعه عكس هاي هوايي مي توان جاذبه اي در توسعه شهر از جمله نقش رودخانه ها و وضع آبهاي جاري و همچنين جنس خاك و تشكيلات زمين شناسي و ناهمواري هاي طبيعي را مورد بررسي قرار داد . حال پس از بررسي روابط محيط طبيعي و مسكوني مي توان نحوه تكامل شهر را كه به طرق مختلف ( مانند گسترش خطي در اطراف جاده ها ، گسترش پراكنده و گسترش يكنواخت ) انجام مي گيرد ، مورد بررسي قرار داد . حال با مقايسه عكس هاي هوايي كه در زمان هاي مختلف گرفته شده است مي توان نتيجه گرفت كه چگونه و طي چه مراحلي ازدياد جمعيت موجب انفجار شهر و گسترش آن خواهد شد .

با مطالعه عكس هاي هوايي مي توان مناطق شهري را از يكديگر تفكيك كرد ، مثلاْ حدود مناطق مسكوني را مي توان دقيقاْ ترسيم و مشخصات آن ها را مانند مجتمع هاي مسكوني و منازل انفرادي تعيين كرد .

همچنين فضاهاي سبز و فضاهاي خالي از ساختمان ها را نيز مي توان از يكديگر تشخيص داد و محدوده آن ها را از ساير مناطق جدا كرد و پس از محاسبه سطح اين اراضي ميزان درصد آن ها را به دست آورد .عكس هاي هوايي اطلاعات مهمي از عمر ساختمان ها را در اختيار ما قرار مي دهند . براي اين منظور بايد به سبك ساختمان ها و وضعيت پراكندگي آن ها و در صورت تشخيص به نوع مصالح ساختماني و به نوع جنس بام ساختمان ها توجه داشت . اطلاعات ديگري نظير تراكم ساختمانها ، ارتفاع و حجم و سطح زيربنا در ديد استريوسكپي قابل تشخيص است . گاهي تعداد طبقات بناها را در تصاوير حاشيه عكس مي توان مشاهده كرد .

به طور كلي براي تشخيص ساختمان ها و تاسيسات مختلف مي توان از شاخص هاي مستقيم مانند شكل ( مثل كليساهايي كه داراي نقشه اي به شكل صليب مي باشند ، يا بازارهاي سرپوشيده كه داراي گنبدهاي متعدد و رديفي هستند ) و شاخص هاي غيرمستقيم مانند رابطه بناها و تاسيسات ، ابعاد و تناسب ساختمان ها و طرز قرار گرفتن قسمت هاي مختلف ساختمان ها نسبت به يكديگر استفاده كرد ( مثل تاسيسات صنعتي و كارخانجات داراي توقفگاه وسايط نقليه ، منبع آب و حوض ، مخازن مختلف ، ساختمان اداري ، آزمايشگاه و كارگاه ) . اهميت تعداد كاركنان و كارگران از روي اندازه سطح زيربناي كارگاه ها و پاركينگ ها تا حدودي مشخص مي شود.

يكي ديگر از موارد استفاده عكس هاي هوايي در مطالعات شهري ، تهيه عكس از نقاط گرم سطح زمين با استفاده از امواج مادون قرمز است . اين عمل را ترموگرافي مي نامند . براي تهيه اين عكس ها بايد از طول موج هاي مناسب ( 3 تا 6 ميكرون ) و ارتفاع پرواز 200 تا 350 متر استفاده كرد . اين گونه عكس ها نقاط گرم را با رنگ روشن و نقاط سرد را با رنگ تيره نشان مي دهند ، اين نوع عكس برداري بويژه براي مطالعات شهري بهتر است در شب انجام گيرد . ساختمان هاي مسكوني بخصوص در فصول سرد كه حرارت منتشر مي كنند در روي عكس روشن و خانه هاي غير مسكوني به علت سردتر بودن ، تيره رنگ هستند .بدين وسيله مي توان خانه هاي مسكوني را از خانه هاي خالي تشخيص داد .

 به كار بردن اين روش توأم با كنترل زميني در شهرهاي ايران به ويژه در شرايطي كه به علت مشكل مسكن تهيه ليستي از منازل خالي مورد توجه دستگاه هاي اجرايي است توصيه مي شود . چون اين عكس ها از ارتفاع كم گرفته مي شود حتي اتوموبيل هاي در حال كار كردن را مشخص مي سازد . ساعت و فصل عكس برداري در اين گونه عكس برداري ها بيشتر از عكس هاي هوايي معمولي اهميت دارد .

مثال ديگري از كاربرد عكس هاي هوايي در مطالعات شهري تعيين مسير خيابان ها و راه ها و نيز مطالعه وضع ترافيك است . در مورد مطالعه ترافيك شهري هيچ وسيله اي جاي عكس هاي هوايي را نمي گيرد . چنانچه به وسيله هواپيماي سبك عكس هاي هوايي پي در پي از ارتفاع كم تهيه شود با مطالعه آن ها مي توان اطلاعات زير را حاصل نمود .

1) تعداد اتومبيل هاي در حال حركت .

2) تعداد اتومبيل هاي در حال توقف ( بطور مثال بررسي اين نوع اتومبيل ها مي تواند براي ايجاد توقفگاه و حتي تعيين وسعت توقفگاه مفيد باشد ) .

3)نوع ترافيك .

4) نسبت اتومبيل هاي سواري ، كاميون و ديگر وسايط نقليه عمومي .

5) محاسبه ظرفيت خيابان ها از نظر رفت و آمد وسايط نقليه .

6) مشخص كردن نقاط حساس رفت و آمد ، تنگناها – پل ها – چهارراه ها و نقاطي كه در آنها راه بندان ايجاد مي شود . به طور كلي با شناخت اين مسائل مي توان به نحوي اصولي نسبت به انتخاب راه حل هاي منطقي مانند ايجاد مسيرهاي يك طرفه ، پهن كردن خيابان ها ، ايجاد پاركينگ هاي جديد و ايجاد پل هاي هوايي و غيره اقدام نمود . با شناخت مناطق شهري و وضعيت ترافيك در خيابان ها مي توان زمان متوسط لازم را براي رسيدن به محل كار و مراكز مهم شهري محاسبه و خطوط هم مدت يا ايزوكرون را كه يكي از مطالعات جديد در برنامه ريزي شهري است ، بر روي نقشه ترسيم نمود .

بنابراين با مطالعه و تجزيه و تحليل همه جانبه وضع شهر مي توان حالت توازن ، نحوه گسترش و يا كاهش وسعت شهر را مشخص كرد . در عكس هاي هوايي نشانه هاي فعاليت و علائم گسترش شهر كاملاْ مشخص است و برنامه ريزان شهري بايد بر اساس يك خط مشي كلي رشد شهر و كيفيت گسترش آن را مد نظر قرار دهند و به زيبايي و هماهنگي كلي عناصر شهري توجه خاص مبذول دارند و از گسترش بي رويه آن ممانعت به عمل آورند . ضمناْ با مراجعه به عكس هاي هوايي مي توان محل هاي مناسبي را براي احداث پارك ها ، ميهمانخانه ها ، پلاژها و ميدان هاي بازي تعيين كرد .

با مطالعه بنادر از روي عكس هاي هوايي مي توان با توجه به تأسيسات و وسايل متعدد از قبيل اسكله ، باراندازها ، و انبارهاي كالا و جرثقيل ها و مراكز نيروي برق و تجهيزات دفاعي و ... بزرگي و كوچكي آن ها را تشخيص داد ، همچنين  از روي تعداد كشتي ها و نوع آن ها حجم كالاهاي صادراتي و يا وارداتي را مي توان برآورد نمود .

 

تصوير ماهواره از رودخانه قابل كشتيراني كارون در اهواز

3) كاربرد عكس هاي هوايي در شهرسازي

مقدمات ايجاد جاده يا راه آهن با بررسي عكس هاي هوايي آن منطقه شروع مي شود . پس از مطالعه عكس ها و با توجه به وضع پستي و بلندي ها و ساختمان آن ها و شرايط طبيعي ديگر مانند باتلاق ها و شن زارها  كوتاه ترين مسير انتخاب مي گردد . سپس مطالعات ديگري از نقطه نظر خطرات حاصل از ريزش ها ، لغزش ها ، سيل و طغيان آب ها انجام مي شود . پس از اين مطالعات بررسي دقيق ديگري از نظر تعيين محل پل ها حجم موادي كه بايد جابجا شود و امكانات استفاده از مصالح زميني است . از اين رو بررسي دقيق ديگري از نظر تعيين محل پل ها ، حجم موادي كه بايد جابجا شود و امكانات استفاده از مصالح ساختماني به عمل مي آيد .

اين تحقيقات مطمئن تر و كم خرج تر از مطالعات زميني است . از اينرو بررسي و تفسير عكسهاي هوايي در مكان يابي شهرها و شهرك ها ، بنادر و سدها نقش اساسي دارد . بسياري از كارهاي مهندسي ديگر با بررسي هاي مقدماتي توسط عكس هاي هوايي انجام مي شود . مثلاْ طرح هاي زهكشي و آبياري يا تحقيق در شيب زمين ها و خاك هاي منطقه كه بر روي عكس مشخص است . محل حفر چاه ها و خطرات پر شدن سدها و غيره از موارد ديگري است كه به كمك عكس هاي هوايي مي توان به بررسي آن ها پرداخت . البته اغلب اطلاعات به دست آمده بايد به طرق مختلف بر روي زمين كنترل شود ، ولي استفاده صحيح از عكس هاي هوايي مقدار زيادي از هزينه هاي اوليه طرح ها را كاهش مي دهد . در مجموع مي توان چنين بيان كرد كه عكس هاي هوايي در شهرسازي جهت طراحي راه هاي ارتباطي ، مكان يابي كاربرهاي مختلف شهري ، تعيين محل سدها ، پل ها ، ايجاد شهرك هاي جديد و بنادر كاربرد وسيعي دارند .

4) كاربرد عكس هاي هوايي در مطالعات صنعتي شهرها

رشد شهرها به تناسب اشتغال ساكنين آن ها به كارهاي صنعتي صورت گرفته است . البته بعضي شهر ها هم به سبب ايجاد مراكز خدماتي چون دانشگاه و يا مراكز مذهبي ايجاد شده اند ، در هر صورت شغل قسمت اعظم ساكنين شهرها فعاليت هاي غير كشاورزي و بيشتر صنعتي و خدماتي است . در بعضي شهرها بويژه شهرهاي معدني ، اكثر ساكنين آن به كارهاي صنعتي اشتغال دارند . به طور معمول صنايع به سه دسته عمده تقسيم مي شوند : صنايع استخراجي ، صنايع تبديلي و صنايع توليدي .

1-4) صنايع استخراجي : اين صنايع به فعاليت هايي گفته مي شود كه طي آن موادي از منابع زمين استخراج مي گردد . مانند صنعت استخراج ذغال سنگ ، نفت ، استخراج سنگ معدن ، استخراج نمك از معدن و آب دريا ، برداشتن ماسه و شن از معادن ماسه و غيره . ويژگي و نشانه هاي عمده صنايع استخراجي بر روي عكس هاي هوايي عبارتند از : تل هاي بزرگ مواد زايد ، تل هاي بزرگ مواد معدني استخراج شده ، ماشين آلات حفاري ، ماشين آلات و يا لوله و تسمه هاي انتقال مواد ، فضاي بسيار بزرگ ، سطح زمين بهم خورده و ساختمان هاي نسبتاْ ساده و موقتي .

2-4) صنايع تبديلي : صنايع تبديلي به آن دسته از صنايع گفته مي شود كه شكل ظاهري يا ساختمان شيميايي مواد خام ( معدني ) را عوض مي كنند . مانند كارخانه هاي چوب بري كه از چوب هاي جنگلي تخته درست مي كنند . براي تبديل و تغيير مواد اوليه انرژي لازم است . اين انرژي از طريق انرژي مكانيكي ، شيميايي و يا حرارتي تامين مي شود . ماده اوليه مورد نياز صنايع تبديلي مواد معدني است كه با استفاده از انرژي بسيار به محصولات نهايي تبديل مي شوند . دو ويژگي عمده اين صنايع وجود تل هاي بزرگ مواد اوليه و تشكيل توليد انرژي است .

3-4) صنايع توليدي : صنايع توليدي به صنايعي گفته مي شود كه با استفاده از محصولات صنايع تبديلي ، ابزار ، وسايل و ماشين آلات ديگري مي سازند . مثلاْ ، در صنعت نساجي كه جزو صنايع توليدي است با استفاده از پنبه و نخ نايلوني يا ابريشمي پارچه بافته مي شود . در كارخانه توليد پوشاك با استفاده از پارچه تهيه شده در كارخانه نساجي لباس تهيه مي شود . در كارخانه اتومبيل سازي با استفاده از ورق هاي آهن ، آلومينيوم و ساير مواد ديگر ماشين توليد مي شود . صنايع توليدي بسيار متنوع تر از ساير صنايع هستند . در اغلب اين صنايع محصولات نهايي در داخل ساختمان هاي بزرگ انبار مي شوند و مواد زايد بسيار اندك است . صنايع توليدي به دو دسته صنايع سنگين ( شامل صنايع مربوط به ماشين آلات سنگين از قبيل اتوبوس ، سواري ، كشتي ، قطار و هواپيما و نظاير آن مي شود . ) و صنايع سبك ( شامل صنايع سبك چون راديو ، دوچرخه ، يخچال ، پارچه و ... مي شود ) تقسيم مي شود .

5) كاربري هاي برنامه ريزي منطقه اي و شهري

برنامه ريزان منطقه اي و شهري تقريباْ نيازمند مستمر اخذ داده جهت تنظيم برنامه ها و سياست هاي دولت هستند . اين سياست ها و برنامه ها ممكن است از حوزه اجتماعي ، اقتصادي و فرهنگي شروع و تا برنامه ريزي  منابع طبيعي و محيط زيست ادامه يابد .

نقش موسسه هاي برنامه ريزي روز به روز پيچيده تر مي شود و به سوي فعاليت هاي وسيع تر و متنوع تر گسترش مي يابد . نتيجتاْ ، نياز فزاينده اي جهت دسترسي به موقع ، از منابع داده به اشكال گوناگون و به صورت دقيق ، و به لحاظ اقتصادي قابل توجيه ، براي اين موسسات وجود دارد .

بسياري از اين نيازمندي هاي داده از طريق تفسير عكس هوايي به خوبي تأمين مي گردد .

يك مثال كليدي تهيه نقشه هاي كاربري زمين/پوشش زمين مي باشد ، مثال ديگر كاربري تفسير عكس هوايي جهت استفاده از داده براي اهداف ارزشيابي ميزان مناسبت كاربري اراضي مي باشد.

در اينجا ما راجع به قابليت تفسير عكس هوايي در تخمين جمعيت ، مطالعات كيفيت ساختمان ، مطالعات عبور و مرور و پارك نمودن ، فرآيندهاي انتخاب مكان ، و شناسايي تغييرات شهري بحث مي كنيم .

" تخمين جمعيت " از طريق تفسير عكس هوايي به طور مستقيم حاصل مي شود . روش انجام كار به اينصورت مي باشد كه با استفاده از عكس هاي هوايي متوسط تا بزرگ مقياس ، تعداد واحدهاي مسكوني در يك منطقه ( خانه تك خانواري ، چند خانواري ) تخمين زده مي شود و سپس تعداد واحدهاي مسكوني در ميانگين تعداد افراد خانواده ساكن در هر واحد مسكوني نوع خاص ضرب مي شود . تشخيص انواع خانه براساس مشخصه هايي نظير اندازه و شكل ساختمانها ، حياط ها ، باغها و راههاي ماشين رو مي باشد . تفسير عكس هاي هوايي همچنين مي تواند در مطالعات كيفيت خانه سازي كمك نمايد . بسياري از عوامل زيست محيطي مؤثر در كيفيت خانه سازي مي تواند به راحتي از عكس هاي هوايي تفسير گردد . در صورتي كه ساير چيزها ( نظير شرايط داخلي ساختمان ها نمي تواند مستقيماْ تفسير گردند .

يك تخمين معقول از كيفيت خانه سازي مي تواند معمولاْ از طريق تجزيه و تحليل آماري تعداد محدودي از عوامل كيفيت زيست محيطي كه به طور دقيق انتخاب شده اند ، حاصل شود .

عوامل زيست محيطي كه از طريق عكس هوايي تفسير مي شوند و در " مطالعات كيفيت خانه سازي " مفيد به نظر مي آيند مشتمل بر اندازه قطعه زمين ، اندازه خانه ، تراكم ساختمان ، عقب نشيني خانه ، ميزان فضا در پشت خانه ، شرايط و عرض خيابان ، شرايط پياده رو و جدول آن ، عدم يا وجود راه ماشين رو ، عدم يا وجود پاركينگ ، كيفيت فضاي سبز ، حياط و فضاي باز تعميرات ، مجاورت با پاركينگ ، و مجاورت با اراضي مورد استفاده تخصيص يافته به صنايع مي گردد .عكس برداري سياه و سفيد بزرگ مقياس نوعاْ براي مطالعات كيفيت خانه سازي به كار برده شده است . به هر صورت ، فيلم مادون قرمز رنگي بزرگ مقياس تا متوسط مقياس نشان داده است كه در ارزيابي شرايط رويش گياهي ارجحيت دارد . ( چمن ، بوته ها و درختان )تفسير عكس هوايي مي تواند در " مطالعات عبور و مرور و پاركينگ " كمك كند . شمارش متعارف وسايل نقليه بر روي زمين ، تعداد وسايل نقليه در حال عبور و مرور از چند نقطه انتخابي در يك دوره زماني را نشان مي دهد . فضاهاي وسايل نقليه و بنابراين مناطق تجمع مي تواند به وسيله مشاهده چنين عكس هايي ارزيابي شوند .

سرعتهاي متوسط وسايل نقليه مي تواند در صورت آگاهي از مقياس عكس و زمان بين عكس برداري هاي پوشش دار ( پي در پي ) تعيين شوند . تعداد و توزيع فضايي وسايل پارك شده در اراضي و مناطق باز و خيابانها مي تواند از طريق عكسهاي هوايي فهرست شوند .

بر روي عكس هوايي همه وسايل نقليه مناطق شهري قابل رؤيت نيست ، لذا بديهي است كه وسايل نقليه اي كه در تونلها و در پاركينگهاي سرپوشيده مي باشند ، ديده نمي شوند .دريك منطقه داراي ساختمانهاي بلند ، خيابانهاي نزديك به لبه عكس به علت جابه جايي شعاعي و برجستگي ساختمانها ممكن است از ديد مخفي بمانند . به علاوه ، ممكن است تشخيص وسايل نقليه در مناطق داراي سايه بر روي فيلم هايي كه داراي كنتراست زياد هستند ، مشكل باشد . تفسير عكس هوايي مي تواند در تعيين موقعيت هاي مختلف و مسائل مربوط به انتخاب منطقه (سايت ) نظير " تعيين موقعيت محورهاي حمل و نقل " ، " انتخاب منطقه (سايت ) مناسب براي دفن زباله به لحاظ بهداشتي " ، " انتخاب محل براي نيروگاه " و " تعيين موقعيت خطوط انتقال كمك نمايد .

روشهاي تصميم گيري مشابهي در هريك از فرآيندهاي تصميم گيري مربوط به موارد فوق وجود دارد . ابتدا عواملي كه بايد در فرآيند انتخاب مسير يا محوطه يا مكان تعيين شوند ، مشخص مي گردند .عوارض طبيعي و مصنوعي ( فرهنگي ) به علاوه انواع سياسي ، اجتماعي و اقتصادي در نظر گرفته مي شوند . سپس فايلهاي داده در برگيرنده اطلاعات اين عوامل جمع آوري شده و مسيرها و يا مكانهاي مختلف تجزيه و تحليل مي شوند و مسير يا مكان نهايي انتخاب مي شود .تفسير عكس هوايي و فتوگرامتري در جمع آوري بسياري از داده هاي طبيعي و مصنوعي كه مربوط به توپوگرافي ، زمين شناسي ، خاكها ، مواد ساختماني بالقوه ، رويش ، كاربري اراضي ، موقعيت اراضي حاصلخيز ، مكانهاي تاريخي/باستاني و حوادث غيرمترقبه طبيعي ( زلزله ، سرخوردن زمين ، سيلها ، آتشفشان ها ، و امواج عظيم دريا در اثر آتشفشان ) مي گردد ، مفيد هستند .

روشهاي گوناگوني براي به دست آوردن چنين داده هاي طبيعي و مصنوعي از طريق تفسير عكس هوايي در جاهاي ديگر در اين فصل تشريح شده است .

وظيفه تجزيه و تحليل داده به طور قابل ملاحظه اي با استفاده از سيستم اطلاعات جغرافيايي (GIS) تسهيل شده است . تهيه نقشه " شناسايي تغييرات مناطق شهري " و تجزيه و تحليل مي تواند از طريق تفسير عكسهاي هوايي در تاريخهاي مختلف تسهيل شود .

منابع :

1) كاربرد عكس هاي هوايي و ماهواره اي در مطالعات شهري و منطقه اي ، دكتر علي اصغر

رضواني ، انتشارات نسل باران ، 1383

2( اصول عكس هاي هوايي ( رشته جغرافيا ) ، دكتر بهلول عليجاني ، انتشارات دانشگاه پيام نور ، 1371

3) اصول و مباني سنجش از دور و تعبير و تفسير تصاوير هوايي و ماهواره اي ، ليلساند و كي فر ، ترجمه مهندس حميد مالميريان ، انتشارات سازمان جغرافيايي وزارت دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح ، 1379

 



:: بازدید از این مطلب : 1405
|
امتیاز مطلب : 8
|
تعداد امتیازدهندگان : 2
|
مجموع امتیاز : 2
تاریخ انتشار : سه شنبه 27 دی 1390 | نظرات ()
نوشته شده توسط : جلیل دستواره

   
 

جی آی اس (GIS) یک سیستم الکترونیک کسب اطلاعات جغرافیایی

جی آی اس (GIS) یک سیستم الکترونیک برای کسب اطلاعات جغرافیایی است.جی آی اس سیستمی است که با بهره‌گیری از آن، کلیه اطلاعات جمع‌آوری شده به صورت لایه لایه تهیه شده و پس از تفیک و کنترل داده‌ها کلیه اطلاعات توصیفی و مکانی مورد نیاز وارد سیستم می‌شود. بدین وسیله علاوه بر دسترسی صحیح و سریع به داده‌های موردنیاز در یک حجم وسیع، امکان ارائه و به تصویرکشیدن اطلاعات مکانی و موضوعی در قالب نقشه، جدول و نمودار، ویرایش و بهنگام نمودن داده‌ها ونیز امکان استفاده از داده‌های موجود در جهت اهداف مختلف و براساس نیازهای گوناگون کاربران فراهم می‌گردد. همچنین زمینه‌ای برای شناساندن و معرفی قابلیت‌ها و پتانسیل‌های متعدد و در عین حال، تشخیص خلأ‌های مطالعاتی مناطق مختلف جغرافیایی ایجاد خواهد شد. جی‌آی‌اس یک سیستم اطلاعاتی است که پردازش آن بر روی اطلاعات مکان مرجع یا اطلاعات جغرافیایی است و به کسب اطلاعات در رابطه با پدیده‌هایی می‌پردازد که به‌نحوی با موقعیت مکانی در ارتباط‌اند. به‌کارگیری این ابزار با امکان استفاده در شبکه‌های اطلاع‌رسانی جهانی، یکی از زمینه‌های مناسب و مساعد در جهت معرفی توان‌ها و استعدادهای کشور در سطح جهانی است.گسترش روزافزون شبکه کاربران این سیستم‌ها از جمله نکات اساسی است که می تواند به قابلیت‌ها و توانایی‌های این سیستم بیفزاید. در حال حاضر از این سیستم‌ها بسته به نیازهای هر منطقه یا کشور در بخش‌های مختلف (مانند مطالعات زیست‌محیطی، برنامه‌ریزی شهری و شهرداری، خدمات ایمنی شهری، مدیریت حمل و نقل و ترافیک شهری، تهیه نقشه‌های پایه، مدیریت کاربری اراضی، خدمات بانکی، خدمات پستی، مطالعات جمعیتی و مدیریت تأسیسات شهری مثل برق، آب،گاز، و..) استفاده می‌شود و با گذشت زمان و توسعه سیستم‌ها، کاربرد جی‌آی‌اس به کلیه بخش‌های مرتبط با زمین گسترش یافته است.

 

● تاریخچه ایجاد جی‌آی‌اس اولین نمونه از یک جی‌آی‌اس ملّی، جی‌آی‌اس کانادا است که از اواخر۱۹۶۰ به این طرف ‌به صورت پیوسته مورد استفاده قرار گرفته است. در دهه‌های ۱۹۷۰ و۱۹۸۰ میلادی پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌ای در فناوری جی‌آی‌اس به وجود آمد، به طوری که عبارت «سیستم اطلاعات جغرافیایی» در مورد مجموعه ابزارهایی برای تحلیل و نمایش نقشه‌ها و ادغام فنون و شیوه‌های آماری و نقشه‌ای و کاربرد فراگیرتر آن، بویژه برای تحلیل تأثیرات وخط مشی‌های دولتی به کارگرفته شد. در حالی‌که سابقه فناوری جی‌آی‌اس درکشورهای غربی ازجمله کانادا وآمریکا به بیش از۴۰ سال می‌رسد، فناوری جی‌آی‌اس در اغلب کشورهای جهان سوم بسیار جوان است. در ایران، اولین مرکزی که به طور رسمی استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی را در کشور آغاز کرد سازمان نقشه‌برداری کشور بود که در سال ۱۳۶۹ براساس مصوبه مجلس شورای اسلامی، عهده‌دار طرح به کارگیری این سیستم شد. فعالیت‌های اجرایی پروژه ایجاد سیستم اطلاعات جغرافیایی در وزارت صنایع و معادن، از فروردین ۱۳۷۱ آغاز گردید و هم‌اکنون از این سیستم به طور گسترده در ارتباط با فعالیت‌های آن استفاده می‌گردد. از دیگر مؤسساتی که در زمینه این سیستم فعالیت می‌کنند می‌توان شهرداری تهران، وزارت مسکن و شهرسازی، وزارت جهاد کشاورزی، مؤسسه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، و سازمان جنگل‌ها و مراتع را نام برد. در دانشگاه‌های کشور تاکنون از این سیستم، چنان که باید، به عنوان یک فناوری با قابلیت بسیار بالا برای در اختیار قراردادن طراحی پروژه‌ها و کاربرد آن در رشته‌های مختلف استفاده نگردیده است.

 

● عناصراصلی تشکیل دهنده سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی جی‌آی‌اس بر روی هرمی با چهار طبقه زیربنایی ساخته شده است: ▪ سخت‌افزار: با توجه به مرحله‌ای که مطالعات در آن قرار دارد، کاربران می‌توانند از سخت‌افزارهای موجود در دسته‌بندی زیر استفاده نمایند: ـ سخت‌افزارهای مرتبط با ورود اطلاعات (صفحه کلید، رقومی‌کننده، اسکنر، و ...)، ـ سخت افزارهای مرتبط با مدیریت اطلاعات (سخت‌افزارهای جانبی رایانه‌ها مانند ماوس، ...)، ـ سخت‌افزارهای مرتبط با خروج نتایج (چاپگرها، رسام‌ها، و ...). ▪ نرم افزار: برای راه اندازی جی‌آی‌اس برنامه رایانه‌ای لازم است. از معروف‌ترین آن‌ها می‌توان به «آرک اینفو»، «آرک ویو»، «اسپانز[۸]»، «مپ اینفو[۹]» اشاره نمود که دارای توابع عملیاتی متعدد در جهت تجزیه و تحلیل مسائل و محاسبات آماری هستند و عمدتاً توسط شرکت‌های بزرگ رایانه‌ای تولید می‌گردند. هر یک از این نرم‌افزارها برای مطالعات خاصی برنامه‌ریزی شده و دارای محدودیت‌ها و محاسن خاص خود می‌باشند. در این پژوهش از دو نمونه از نرم‌افزارهای رایج این سیستم (یعنی‌«آرک اینفو» و «آرک ویو» استفاده شده است. - اطلاعات: بدون اطلاعات نه هدفی وجود دارد و نه پیشنهادی. تمرکز توجه روی اطلاعات است. در واقع اکثر فعالیت‌ها برای اطلاعات انجام می‌شود، زیرا اطلاعات قلب جی‌آی‌اس را تشکیل می‌دهد. کیفیت اطلاعات یکی از مهم‌ترین موضوعات قابل توجه و اساسی می‌باشد. کیفیت اطلاعات در ارتباط مستقیم با دقت، صراحت، مبانی علمی، ترکیب اطلاعات، و تحلیل و مدلسازی است. - سازمان و نیروی انسانی: مهم‌ترین بخش تشکیل‌دهنده جی‌آی‌اس می‌باشد، زیرا سازمان و نیروی انسانی است که عملیات جی‌آی‌اس را کنترل می‌کند. سخت‌افزارها و نرم‌افزارهای بسیار قوی جی‌آی‌اس بدون پشتیباتی کادر متبحر، به کارآیی مناسب نخواهند رسید. برای اجرای موفق سیستم، سازماندهی نیروهای متخصص و کارآمد که در جهت اجرا، بهینه نمودن و نهایتاً راهبری سیستم‌ها نقش‌های گوناگونی را ایفا می‌نمایند، الزامی است.

● فرآیند تحلیل اطلاعات در سیستم اطلاعات جغرافیایی جی‌آی‌اس یک سیستم رایانه‌ای است که چهار قابلیت اساسی را در رابطه با داده‌های زمین مرجع فراهم می‌آورد. ▪ ورودی داده‌ها، ▪ مدیریت داده‌ها، ▪ پردازش و تحلیل داده‌ها، ▪ خروجی داده‌ها.

 

● کاربردها و توانایی‌های سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی بطور اجمال قابلیت‌های جی‌آی‌اس نسبت به سیستم‌های اطلاعاتی مشابه و روش‌های دستی را می‌توان به شرح زیر بیان داشت: ▪ قابلیت جمع‌آوری، ذخیره، بازیابی و تجزیه و تحلیل اطلاعات با حجم زیاد؛ ▪ قابلیت برقراری ارتباط بین اطلاعات جغرافیایی (نقشه) و اطلاعات غیرجغرافیایی(جداول اطلاعاتی) و ایجاد امکانات تجزیه و تحلیل اطلاعات جغرافیایی با استفاده از اطلاعات غیرجغرافیایی و بالعکس؛ ▪ توانایی انجام طیف وسیعی از تحلیل‌ها مانند: روی هم قراردادن لایه‌ها، پیداکردن اشیای مختلف با استفاده از خاصیت نزدیکی آن‌ها به یک شی‌ء خاص، شبیه‌سازی، محاسبه تعداد دفعات وقوع یک حادثه در فاصله مشخص از نقطه یا نقاط معین، و ...؛ ▪ داشتن دقت، کارآیی، سرعت عمل زیاد و سهولت در بهنگام‌سازی داده‌ها؛ ▪ توانایی انجام محاسبات آماری مانند محاسبه مساحت و محیط پدیده‌های مشخص شده؛ ▪ قابلیت ردیابی و بررسی تغییرات مکان‌های جغرافیایی در طول زمان؛ ▪ قابلیت استفاده برای مکان‌یابی پروژه‌های مختلف.

 به قلم جلیل دستواره

 برگرفته از تحقیق مهری صدیقی عضو هیئت علمی مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران روزنامه همشهری



:: بازدید از این مطلب : 1752
|
امتیاز مطلب : 11
|
تعداد امتیازدهندگان : 4
|
مجموع امتیاز : 4
تاریخ انتشار : سه شنبه 27 دی 1390 | نظرات ()
نوشته شده توسط : جلیل دستواره

کاربرد جی ای اس در کشاورزی

درطول سه دهه گذشته یک تکنولوژی قدرتمند طرز نگرش وزندگی مردم را بدون آنکه کسی متوجه شود تغییر داده است نام این تکنولوژی جی ای اس می باشدهمانند بسیاری از تکنولوژی های امروزی بیشتر مردم از جی ای اس بیخبرنددر حالی که در 15 سال اخیر این تکنولوژی رشد چشمگیری داشته است و هم اکنون نیز هزاران نفر نیز از ان بهره می برندوتاثیر آن روی زندگی میلیون ها نفر مشهود است تاثیری که به اندازه وسعت تکنولوژی جی ای اس است. به منظور اثبات این ادعا بیایید امور روز مره خود را دنبال کنیم تا ببینیم جی ای اس  چگونه از راه هایی که به آن فکر هم نکرده ایم به ما کمک می کند.امروزه فناوری اطلاعات به عنوان علمی که هدف آن تولید ,گسترش وحفظ امنیت می باشد توسعه شایا نی یافته و کاربرد آن به میزان چشم گیری زندگی بشر را متاثر کرده است یکی از حوزه های تاثیر فناوری اطلاعات بر سایر علوم که اکنون در کشورهای پیشرفته جهان بیش از گذشته خود را نشان می دهد ,حوزه تاثیر فناوری اطلاعات بر کشاورزی است.

امروزه فناوری اطلاعات به عنوان بستری مطمئن وغیر قابل انکار برای گسترش کشاورزی دقیق به شمارمی آید واژه کشاورزی دقیق برای اولین بار در دهه 80 میلادی در ایالت متحده امریکا عنوان گردید ,این تعریف بر پایه تقاضاهایی بنا شده تا مسائل زیست محیطی را که نتیجه فعالیت کشاورزی هم چون استفاده از آفت کش ها وکود بود را حل نماید وعلاوه بر آن با افزایش بهره وری از منابع آب وخاک وکاهش ضایعات آن ,ضریب بهینه محصولات کشاورزی را افزایش دهد آزمایشات کشاورزی دقیق براساس مزارع بزرگ آغاز شد براساس مفاهیم فن اوری  اطلاعات مزرعه بزرگ را به واحد های کوچک تقسیم کردند و سپس کشاورزی دقیق به صورت مزرعه داری دقیق شناخته شد در طول ده سال گذشته کشاورزی دقیق به همراه توسعه فناوری اطلاعات در جهان خصوصا کشورهای توسعه یافته گسترش زیادی داشته است. از سال 1992 هر دو سال یک بار کنفرانس بین المللی «کشاورزی دقیق» برگزار می شود امروزه این علم به صورت یک رشته دانشگاهی تدریس می شود وعلاوه بر این ,ماشین ها وتجهیزات مکانیزاسیون کشاورزی دقیق در امریکا ی شمالی وبرخی کشور های اروپایی تولید می شود.

کشاورزی دقیق از مراحل  اولیه کشاورزی است.حتی قبل ازکاشت وارد عمل می شود.این اطلاعات مربوط به شرایط خاک واقلیم ونوع بذر,کود ها وآفت کش های یک محصول خاص در منطقه مشخص و به صورت یک جا ودسته بندی شده به کشاورز آموزش داده می شود و وی کاملا آگاهانه به اجرای نتایج تحقیقات علمی سایرین می پردازد,این گردش اطلاعات از آنجائی که نیاز به حفظ اطلاعات و اشاعه گسترده آن به منظوردسترسی همگانی دارد جز در چرخه ای تی  امکان پذیر نیست. این سیستم قادر است مدیریت مزرعه را در شرایط خاص وبحرانی با در دسترس قرار دادن اطلاعات قابل اعتماد یاری و در حل مشکلات به انها کمک کند. دیده بانی محصول که امروزه کاربرد گسترده ای یافته در روش کشاورزی با استفاده از سیستم های جی ای اس و جی پی اس صورت می پذیرد  به این صورت که با استفاده از جی پی اس محل مورد نظر در مز رعه را که مد نظر است مشخص می کنند واطلاعات مربوط به ان را با مقایسه سایر داده ها درجی ای اس مورد تجزیه وتحلیل قرار می دهند  در کشاورزی دقیق مرسوم حتی می توان اطلاعات مختلف یک مزرعه با یک محصول را از لحاظ تنوع خاک ویا حالت های آب دهی  متفاوت بررسی ونتایج آن را ثبت کرد وبا پردازش آن وتهیه نرم افزار مربوط به آن از منابع موجود استفاده لازم را به عمل آورد وبا چرخش اطلاعات نرم افزاری این اطلاعات را به مزارع رساندو صاحبان مزارع از نتایج این تجربیات آگاه کرددر روش های مدرن کشاورزی حتی مراحل کاشت راهم با ماشین آلات مکانیزه وبا استفاده از رایانه انجام می دهند به طوری که حتی آبیاری را به صورت برنامه ریزی شده وتوسط پردازش گر قابل کنترل ,از اتاق نگهبانی مزرعه هدایت می کنند.

ارزيابي تخريب خاك وبررسي اثرات فعاليتهاي بشري بر اراضي، پايه هر نوع آمايش سرزمين ( طراحي استفاده از اراضي) مي باشد. اعتماد عمومي بايستي به وسيله كاربرد ابزار و تكنولوژي هاي پيشرفته در برنامه ريزي و مديريت اراضي، بخصوص اراضي كشاورزي تامين گردد. طبقه بندي نواحي كشاورزي با توجه به سطوح مختلف حساسيت به تخريب و قابليت توليدي آنها بايسستي بر اساس مطالعات مشخصات شيميايي خاكها و تشريح آنها بعلاوه خواص فيزيكي، مرفولوژي، خصوصيات هيدرولوژيكي، كاربريهاي واقعي وپتانسيل، انجام گيرد. سيستم اطلاعات جغرافيايي، تامين كننده سريهاي مناسب داده ها برپايه خصوصيات منطقه مي باشد كه با تو جه به در بر داشتن اطلاعات مرتبطي از موسسات عمومي و تحقيقاتي ( خاك، آب، هوا، پوشش گياهي، جانوري، كاربردهاي شهري وصنعتي، ميراث فرهنگي، شرايط اقتصادي_اجتماعي و غيره ) ابزار كاربردي و موثر دراين نوع بررسي ها مي باشد. مرحله بعد شامل ارزيابي شرايط واقعي منابع و خطرات تخريب آنها با اهداف طراحي اندازه گيري هاي مي باشد كه توانايي جلوگيري يا حداقل محدود نمودن هر نوع اثرات منفي كه مي تواند از كاربريهاي مختلف بروز نمايد را داراست

تکنولوژی جی ای اس به کشاورزان ، تعاونی کشاورزی و فروشندگان کودهای کشاورزی کمک می کند و این امکان را می دهد تا کشاورزان را در انتخاب کود مناسب جهت رشد بهتر محصول یاری رسانند از جمله راههایی که تکنولوژی جی ای اس به فروشندگان و به کشاورزان کمک می کند محاسبه محصول برداشتی به وسیله ی تحلیل میزان حاصلخیزی و رتبه بندی خاک است. جی ای اس نقشه هایی را در اختیار کشاورزان قرار می دهد که میزان کوددهی مناسب به یک مزرعه را به آنها نشان می دهد.این کار در سطوح متفاوت کوددهی به نقاط مختلف یک مزرعه جهت اعمال میزان مناسب کوددهی صورت می گیریدجی ای اس اطلاعات کوددهی مزرعه با توجه به نقشه آن مزرعه را به ابزار مخصوصی می دهد که این ابزادرختان میوه به وسیله آب فراهم شده توسط یک حوزه ی آبیاری رشد کردند،حوزه ای که تامین کننده ی نیازهای جامعه ی کشاورزی و کشاورزان است و از هزاران مایل کانال آب رسانی نگهداری می کند .

روستاها و مناطق كشاورزي كشور به عنوان كانون توليدغذاي كافي و سالم نقش به سزايي در تامين مواد غذايي جمعيت كشور و تحقق اهداف خودكفايي در توليدات كشاورزي به عهده دارند. تلاش در جهت توسعه پايدار و عمران روستايي علاوه بر تحقق موارد فوق، فوايد قابل توجهي از قبيل افزايش توليد، اشتغالزايي، مديريت و كنترل مهاجرت به شهرها و پيامدهاي نامطلوب آن، كم كردن اثرات منفي روش هاي توليد بر محيط زيست و تامين سلامت مناطق روستايي و شهري و ارتقاي شاخصهاي اقتصادي و زيست محيطي در سطح محلي، منطقه اي، ملي و بين المللي را به دنبال دارد. برنامه ريزي هاي مبتني بر ابزارهاي بسيار قدرتمند IT (تكنولوژي اطلاعات) و جنبه هايي از آن مثل سيستم هاي اطلاعات جغرافيايي (GIS) علاوه بر برنامه ريزي هدفمند و موثر در استفاده و حفاظت از منابع كشاورزي و طبيعي در مناطق روستايي كه در بسياري از موارد با ساير بخش هاي صنعتي ، فصل مشترك و اثرات متقابل فراوان دارند، ضمن فراهم كردن موجبات رويكردهاي نوين در برنامه ريزي ها و نزديك كردن فضاي اطلاعاتي و تصميم گيري سياست گذاران و درگير كردن بخش هاي خصوصي ودولتي در اين زمينه، بهينه سازي و صرفه جويي هاي اقتصادي و اكولوژيك بسيار زيادي به دنبال خواهد داشت. اين گونه برنامه ريزيها، دولتمردان را در ارائه خدمات اثر بخش تر و كاراتر به روستاييان و شهروندان ياري مي رساند و طبعا منجر به افزايش بهره وري در حوزه هاي متعدد مي گردد. اين طرز تفكر به نوبه خود ابعاد نويني در رابطه با نياز به تغيير ابزارهاي برنامه ريزي و نيز حمايتهاي مالي دولت براي سرمايه گذاري در جهت كاربرد هرچه بيشتر اين تكنولوژي و تجاري شدن آن از طريق نمود گسترده در فعاليتهاي اقتصادي، اجتماعي و زيست محيطي ايجاد مي كند.

بسياري از سازمانهاي مربوط به کشاورزي و کاربري اراضي، هم اکنون از تکنيک هاي GIS بهره مي گيرند. به عنوان نمونه، داده هاي مربوط به کاربري اراضي و هواشناسي حاصل از ماهواره ها، اندازه گيري هاي زميني و اطلاعات مربوط به محصول سال قبل، همه با هم براي پيش بيني ميزان يک يا چند نوع محصول دريک منطقه مي توانند تجزيه و تحليل شوند

در ایران به کار گیری سرویس های اینترنتی به منظور انجام آموزش وآشنایی با خدمات وراه های کشاورزی دقیق بسیار پائین است وهمگان دسترسی به آن ندارند واز طرفی استفاده از روش های مکانیزاسیون کشاورزی چندان گسترده نیست

به قلم جلیل دستواره

منبع: اينترنت



:: بازدید از این مطلب : 5325
|
امتیاز مطلب : 7
|
تعداد امتیازدهندگان : 2
|
مجموع امتیاز : 2
تاریخ انتشار : سه شنبه 27 دی 1390 | نظرات ()
نوشته شده توسط : جلیل دستواره

کاربرد سنجش از دور در پايش منابع آب(1)
چکيده
امروزه سنجش از دور به عنوان يک ابزار بسيار قوي مطرح بوده که جايگاه خاصي در پايش منابع طبيعي بخصوص پايش منابع آب  دارا مي باشد. با توجه به اينکه وسعت بسيار زيادي از سطح زمين پوشيده از آب است جهت مطالعات منايع آب، اقدامات ميداني کاري پردردسر و پرهزينه بوده جايگاه خود را  به پردازش تصاوير ماهواره اي داده است. اقداماتي نظير بررسي کيفيت آب شامل مطالعات شوري، بررسي مواد معلق و رسوب, بررسي رنگ آب, بررسي وجود فيتوپلانگتونها و جلبکها در آب, ميزان  کلروفيل و همچنين مطالعات کمي منابع آب شامل اندازه گيريهاي تغييرات عمق و يا ژرفاسنجي منابع آب از جمله اقداماتي است که مي توان به کمک سنجش از دور انجام داد. اين مقاله با هدف شناساندن نقش سنجش از دور در مطالعات منابع آب تدوين گرديده است تا راهگشايي باشد در استفاده از اين تکنيک در پايش منابع آب کشور.

کاربرد سنجش از دور در پايش منابع آب(2)

بيش از 70% سطح زمين پوشيده از آب است بنابراين پايش و مديريت اين منبع عظيم بسيار مهم مي باشد. يکي از مناسبترين ابزار جهت بررسي و مطالعات منابع آب استفاده ار سنجش از دور است. سنجش از دور علم وسيع و گسترده اي است که در  بسياري از زمينه ها کاربرد دارد و در طول سه دهه گذشته  نقش و کاربرد آن در زمينه هيدرولوژي رشد بسيار زيادي داشته است. سنجش از دور علم وکسب اطلاعات بدون تماس نزديک با آنهاست. تکنيک سنجش از دور اين امکان را فراهم مي کندکه پايش منابع آب آسان تر و با هزينه کمتر انجام گردد. سنجش از دور متکي بر انرژي بازتابي از پديده هاست . خصوصيات بازتاب انرژي از آب تابع آب و مواد موجود در آب ( مواد آلي و معدني ) است. وجود مواد معلق , خزه ها و جلبکها در آب ,تلاطم آب و تغييرات حرارتي در طول روز بر ميزان بازتاب انرژي از آب موثر است.

کاربرد سنجش از دور در پايش منابع آب(4)
تعيين مقدار رسوب و مواد معلق در آب از نظر کارهاي مهندسي اهميت فراواني دارد, مواد معلق به شدت به جريان آب وابسته است و نشان دهنده مقدار حرکت رسوب در رودخانه ها مي باشد . مواد معلق معمولا در طول بارندگي و بلافاصله بعد از وقوع بارندگي افزايش مي يابد و ته نشين شدن آن سبب تخريب محل زندگي گباهان آبزي مي گردد.

مي توان از مواد معلق رسوبي به عنوان رد پايي براي تشخيص آلوده کننده ها نيز استفاده کرد.

رنگ آب نيز بيان کننده اطلاعات کيفي آب مانند توليدات بيولوژيک مي باشد. اين پارامتر کيفي نشان دهنده زندگي يا عدم زندگي موجودات در آب مي باشد. رنگ آب در جاههايي که  جلبک پلانگتون موجود باشد بصورت سبز تيره به نمايش در مي آيد.

مطالعه فراواني فيتوپلانگتونها از اين نظر مهم است که اين جلبکها زنجيره اصلي مواد غذايي در اقيانوسها مي باشند بنابراين بررسي رنگ آب به عنوان يک پارامتر کيفي آب بسيار مهم مي باشد.

نتايج حاصل از چندين طرح تحقيقاتي نقش مثبت سنجش از دور را در مطالعات منابع آب تاييد کرده است.که در شماره بعد  به چند مورد از تحقيقات مرتبط اشاره خواهد شد..

کاربرد سنجش از دور در پايش منابع آب(3)
فن سنجش از دور بر پردازش , بارزسازي و تجزيه و تحليل داده هاي ماهواره اي استوار است. از جمله داده هاي ماهواره اي که بدين منظور  مي تواند  مورد استفاده قرار گيرد مي توان به داده هاي حاصل از سنجنده TM وETM+ ماهواره لندست و سنجنده CZCS ماهواره نيمباس 7 و داده هاي ماهواره SPOT وNOAA  و.... اشاره کرد.

کاربرد سنجش از دور در پايش منابع آب را مي توان به دو قسمت ارزيابيهاي کمي و کيفي اين منابع تقسيم نمود. در مورد ارزيابي هاي کمي منابع آب مي توان به اندازه گيريهاي تغييرات عمق و يا ژرفاسنجي منابع آب اشاره کرد. و در مورد ارزيابي هاي کيفي به بررسي و اندازه گيري پارامترهاي شيميايي , فيزيکي و بيولوژيکي مانند شوري آب ,مواد معلق و رسوب, رنگ آب, فيتوپلانگتون و جلبکها,  کلروفيل و ... اشاره نمود.

کاربرد سنجش از دور در پايش منابع آب(5)
خرم و چشير( 1985 ) , از داده هاي سنجنده MSS ماهواره لندست جهت بررسي کيفيت آب استفاده نموده و براي پارامترهاي کيفي آب مدل ارزيابي ارائه نمودند . بدين منظور از 50 منطقه در خليج سان فرانسيسکو نمونه گيري انجام داده و سپس مدل رگرسيوني بين پارامترهاي کيفيت آب و ميانگين ارزشهاي انعکاسي (radiance ) باندهاي مختلف لندست را بسط دادند و براي هر کدام از پارامترهاي شوري , تيرگي[1] , مواد معلق و کلروفيل مدلي ارائه نمودند. و از اين مدلها براي پيش بيني و تهيه نقشه پارامترهاي کيفي آب استفاده کرد. آنها بيان نمودند که يک همبستگي قوي بين شوري و تيرگي آب وجود دارد بنابراين آب شور معمولا تيرگي بيشتري از آب شيرين دارد. آنها همچنين براي بررسي کلروفيل وتهيه نقشه موضوعي آن , نسبت گيري طيفي را پيشنهاد نمودند, بطوريکه نسبت باند آبي_قرمز(520- 450 ) به مادون قرمز نزذيک ( 1050 – 910) براي غلظت هاي کم کلروفيل و نسبت بين دو باند قرمز(690 – 630 ) به مادون قرمز نزديک(750-690 )  براي غلظت هاي زياد کلروفيل را پيشنهاد دادند.
[1] Turbidity

کاربرد سنجش از دور در پايش منابع آب(6)
برگاوا و ماريام (1992 ) , تاثير توام شوري و رسوبات جامد معلق را بر ميزان انعکاس طيفي آب در آزمايشگاه مورد بررسي قرار داده و نتيجه گرفتند که ميزان انعکاس با غلظت مواد معلق رابطه مستقيم و با سطح شوري رابطه عکس دارد. بدين ترتيب که با افزايش شوري و کاهش مواد معلق , انعکاس طيفي کاهش يافته و با کاهش شوري و افزايش مواد معلق , انعکاس طيفي افزايش پيدا مي کند.

سروان و بابان (1993 ) , با استفاده از داده هاي TM ماهواره لندست , پارامترهاي کيفي آب مانند مواد جامد معلق , شوري , فسفر کل و دما را مورد مطالعه قرار داده و با استفاده از داده هاي ميداني رابطه بين باندهاي سنجنده TM و پارامترهاي کيفي آب را مدلسازي کرد. وي از اين مدلها براي پيش بيني و تهيه نقشه پارامترهاي کيفي آب استفاده نمود.

علوي پناه و خدائي (1381 ) , به بررسي شوري و مواد معلق به عنوان دو پارامتر کيفي آب در درياچه اروميه پرداختند. بدين منظور از داده هاي TM ماهواره لندست در دو زمان مختلف استفاده گرديد. آنها بيان نمودند که باند 3 و 6 سنجنده TM براي بررسي توزيع و پراکنش بار معلق و شوري مناسبتر از بقيه باندها هستند.

کاربرد سنجش از دور در پايش منابع آب(7)
 ارزيابي کمي منابع آب

 به کمک سنجش از دورمي توان تغييرات عمق را در آبهاي کم عمق مانند درياچه ها , استخرها , سواحل درياها  و ... اندازه گيري نمود. همانطوريکه ذکر گرديد سنجش از دور متکي بر انرژي بازتابي از پديده هاست بنابراين علت اينکه نمي توان در آبهاي عميق ژرفاسنجي را به کمک سنجش از دور انجام داد اين است که هيچ کدام از طول موجها قادر نيستند تا بيش از 30 متر در آب نفوذ کنند بنابراين بازتاب آبهاي خيلي عميق عملا ناچيز و صفر مي باشد.

انرژي با طول موجهاي بلندتر از 0.7 ميکرومتر به ندرت در آب نفوذ مي کنند و  تنها انرژي هاي کمتر از اين مقدار مي تواند در آب نفوذ نمايند;

 به طور کلي مي توان اين طور بيان نمود که در اعماق کمترآب طول موجهاي مرئي ميتوانند در آب نفوذ کنند و به ته آب برسند و بازتاب نمايد. مثلا طول موج آبي ( 0.5-0.4 ميکرومتر ) در عمق کمتر از 30 متر به ته آب مي رسد و مقداري بازتاب مي نمايد , اين بازتاب با کاهش عمق بيشتر خواهد شد. در آبهاي با عمق دو يا سه متر يا کمتر ,  نور قرمز نيز ( 0.7-0.6 ميکرومتر ) به کف آب مي رسد و ميزان بازتاب نور قرمز نيز افزايش مي يابد.

کاربرد سنجش از دور در پايش منابع آب(8)
همانطوريکه ذکر گرديد اگر عمق آب زياد باشد انرژي قبل از رسيدن به کف آب جذب مي شود ولي در آبهاي کم عمق قسمتي از انرژي مرئي به کف آب رسيده و باز مي تابد که قسمتي از آن قادر است بدون جذب شدن به سطح آب برسد. نور آبي وسبز براي نفوذ در آب بهتر از نور قرمز عمل مي کنند و مادون قرمز به سختي مي تواند در آب نفوذ کند. بنابر اين با مقايسه بازتاب اين باندها مي توان عمق آب را تعيين کرد. استفاده از داده هاي سنجنده TM وETM+ ماهواره لندست بدين منظور مي توانند مفيد باشند, اگر چه اندازه تفکيک زميني اين سنجنده ها 30 متر است با اين حال به دليل اينکه در طيف گسترده از آبي تا مادون قرمز تصويربرداري را انجام مي دهند جهت انجام ژرفاسنجي آب مي توان از آنها استفاده کرد . بنابراين ژرفاسنجي را مي توان با استفاده از تصوير ترکيب رنگي کاذب بصورت رقومي و تفسير آن و يا با ساختن مدل انتقال نور در آب و بااستفاده از ارزشهاي بازتابي کف دريا انجام داد.

کاربرد سنجش از دور در پايش منابع آب(9)
ارزيابي کيفي منابع آب از جمله سنجنده هايي که مي توان در مطالعات آبشناسي وبررسي کيفيت آب مورد استفاده قرار گيرد سنجنده CZCS ماهواره نيمباس 7 است. اين سنجنده مجهز به باندهايي است که مخصوصا براي بررسي سبزينه طراحي شده است. توان تفکيک فضايي باندهاي اين سنجنده نسبتا کم و توان تفکيک طيفي آن بالا مي باشد و ابن بدان دليل است که بتوان رنگ و درجه حرارت آبهاي ساحلي و اقيانوسها را اندازه گيري کرد.منظور از اصطلاح رنگ اقيانوسها خصوصيات انعکاس طيفي آب اقيانوسهاست. اين خصوصيات بسته به مقدار مواد معلق و محلول آلي و غير آلي متفاوت است.

مطالبي که در بخش قبل در مورد ژرفاسنجي ارائه گرديد فقط وقتي امکان دارد که آب دريا شفاف و ذلال باشد . در آبهاي گل آلود که آب حاوي مقدار زيادي ماسه ريز و گل مي باشد نور توسط مواد معلق در آب بازتاب پيدا مي کند. بنابراين خصوصيات طيفي آب با حضور مواد معلق در آب تغيير ميکند. وجود مواد معلق در آب باعث پراکنش انرژي نفوذ يافته به آب مي شود و بازتاب را در نزديکي سطح زياد مي کند بنابراين تعيين عمق آب را غير ممکن مي سازند.

ارزيابي و اندازه گيري مواد معلق در آب معمولا يکي از پارامترهايي است که در بررسي کيفيت آب مد نظر قرار مي گيرند. وجود مواد معلق در آب ميزان بازتاب را در طيف مرئي افزايش مي دهد.

کاربرد سنجش از دور در پايش منابع آب(10)
تا قبل از انقلاب صنعتي مشکلي بنام مشکل کيفيت آب وجود نداشت , اما امروزه به دليل عدم مديريت شهري , صنعتي و کشاورزي اکثر منابع آب دچار تخريب کيفيت شده اند . سنجش از دور نقش مهمي را در ارزيابي کيفيت آب و مديريت آن مي تواند ايفا نمايد. منابع آلودگي اغلب به آساني مي توانند بوسيله سنجش از دور  تشخيص داده شوند, بخصوص وقتي بوسيله کانالهاي روباز به داخل درياچه يا رودخانه تخليه شوند.

قسمتي از طيف الکترومگنتيک شامل مرئي و مادون قرمز براي بارزسازي شاخص هاي کيفيت مناسب مي باشند. مادون قرمز حرارتي نيز ميتواند براي اندازه گيري کيفيت آب استفاده شود. سنجش از دور حرارتي در طيف 8-14 ميکرومتر بدين منظور مورد استفاده قرار مي گيرد و به اندازه گيري مستقيم انرژي منتشر شده از سطح آب وابسته است.

امواج ميکروويو معمولا براي تعيين شاخص هاي کيفيت آب مناسب نيستند زيرا مقدار کمي از آن مي تواند به داخل آب نفوذ کنند.

به طور کلي جهت بررسي کيفيت آب , رابطه بين پارامترهاي کيفيت آب و تابش طيفي[1] پديده ها بايد ارزيابي شوند.[2]

وجود مواد معلق و رسوبات در آب خصوصيات انعکاسي آب را تغيير مي دهد. شکل 1 نشان مي دهد که چطور غلظت رسوب, انرژي منعکس شده (reflectance energy ) از آب حاوي رسوب را در مقايسه با انرژي منعکس شده از آب شفاف (clear water ) افزايش مي دهد.
همانطوريکه در اين منحني ديده مي شود منحني پيک با افزايش غلظت رسوبات به سمت طول موجهاي بلندتر مي رود.
[1] radiance
[2]   بعضي از محقيقين معتقدند که استفاده از بازتاب طيفي (reflectance ) بجاي تابش طيفي ( radiance ) يا ارزشهاي رقومي ( DN ) مي تواند در مطالعات سنجش از دور مفيد تر باشد و اطلاعات واقعي تري را از پديده ها در اختيار قرار دهد.

براي پي بردن به وضعيت کيفيت آب بايستي رابطه تجربي بين پارامترهاي کيفيت آب و يک يا چند باند طيفي برقرار شود. شاخص هاي کيفيت آب مانند رنگ , کلروفيل , مواد معلق وشوري معمولا به کمک سنجش از دور ارزيابي مي گردند.

سنجش از دور مي تواند در پايش و تخمين ميزان تمرکز خزه ها و جلبکها در درياچه ها و منابع آب[1] استفاده شود. به کمک سنجش از دور مي توان محل تمرکز کلرفيل (chlorophyll-a) را در منابع آب شناسائي  و  مشاهده نمود.کلروفيل رنگدانه اي است که اجازه مي دهد گياهان نور خورشيد را تبديل به فتوسنتز کنند. بدليل اينکه اندازه گيري بيوماس حقيقي جلبکها و خزه ها در آب بسيار مشکل است , اندازه گيري ميزان کلروفيل مي تواند نشان دهنده ميزان بيوماس جلبکها در آب قلمداد گردد.  افزايش ميزان کلروفيل سبب کاهش انرژي بازتابي در طول موج آبي و افزايش آن در طول موج سبز مي گردد .
 

علاوه بر موارد ذکر شده  به کمک سنجش از دور و تصاوير ماهواره اي مي توان نشت مواد نفتي را بر پهنه هاي درياها واقيانوسها شناسايي و به کمک ابزار GIS آنرا رديابي کرد.
 نوشته شده توسط:جلیل دستواره

منبع:اینترنت



:: بازدید از این مطلب : 2021
|
امتیاز مطلب : 13
|
تعداد امتیازدهندگان : 4
|
مجموع امتیاز : 4
تاریخ انتشار : سه شنبه 27 دی 1390 | نظرات ()
نوشته شده توسط : جلیل دستواره

مقدمه ای کوتاه بر GIS

Spatial data are 3-dimensional (3-D) and modern measurement systems collect data in a 3-D environment. Computer databases store 3-D digital spatial data. Human perception of spatial relationships is primarily visual and, due to gravity, our natural reference for spatial perception is horizontal (2-D) and vertical (1-D). Various models are used to establish a conceptual connection between the measurements, digital spatial data, and its representation - data visualization. Digital spatial data are also used to make analog products such as maps, charts, and other hardcopy diagrams. The point is, once spatial data are put into digital form, they can be manipulated at the whim of the user

براي اولين بار در اواسط دهه 1960 در ايالات متحده کار بر روي اولين سيستم اطلاعات جغرافيايي آغاز شد. در اين سيستم ها عکس هاي هوايي، اطلاعات کشاورزي، جنگلداري، خاک ، زمين شناسي و نقشه هاي مربوطه مورد استفاده قرار گرفتند. در دهه 1970 با پيشرفت علم و امکان دسترسي به فناوري هاي کامپيوتري و تکنولوژيهاي لازم براي کار با داده هاي مکاني، سيستم اطلاعات جغرافيايي يا (GIS)، براي فراهم آوردن قدرت تجزيه و تحليل حجم هاي بزرگ داده هاي جغرافيايي شکل گرفت. در دهه هاي اخير به سبب گسترش تکنولوژي هاي کامپيوتري،سيستم هاي اطلاعات جغرافيايي امکان نگهداري به روز داده هاي زمين مرجع و نيز امکان ترکيب مجموعه داده هاي مختلف را به طور مؤثر فراهم ساخته اند. امروزه GIS براي تحقيق و بررسي هاي علمي، مديريت منابع و ذخاير و همچنين برنامه ريزي هاي توسعه اي به کار گرفته مي شود

GIS چيست؟
سيستم اطلاعات جغرافيايي(Geographic Information Systems) يا GIS يک سيستم کامپيوتري براي مديريت و تجزيه و تحليل اطلاعات مکاني بوده که قابليت جمع آوري، ذخيره، تجزيه وتحليل و نمايش اطلاعات جغرافيايي (مکاني) را دارد.
داده هادريک (GIS) بر اساس موقعيتشان نشان داده مي شوند.
تکنولوژي GIS با جمع آوري و تلفيق اطلاعات پايگاه داده هاي معمولي، به وسيله تصوير سازي و استفاده از آناليز هاي جغرافيايي، اطلاعاتي را براي تهيه نقشه ها فراهم مي سازد. اين اطلاعات به منظور واضح تر جلوه دادن رويدادها ، پيش بيني نتايج و تهيه نقشه ها به کار گرفته مي شوند.
دريک سيستم اطلاعات جغرافيايي واژه جغرافيايي يا(Geographic) عبارت است از موقعيت موضوع هاي داده ها، برحسب مختصات جغرافيايي (طول و عرض).
واژه (Information) يا اطلاعات نشان مي دهد که داده ها در GIS براي ارائه دانسته هاي مفيد، نه تنها به صورت نقشه ها و تصاوير رنگي بلکه بصورت گرافيک هاي آماري، جداول و پاسخ هاي نمايشي متنوعي به منظور جستجوهاي عملي سازماندهي مي شوند.
واژه(System) يا سيستم نيز نشان دهنده اين است که GIS از چندين قسمت متصل و وابسته به يکديگر براي کارکرد هاي گوناگون، ساخته شده است

مؤلفه هاي GIS:
يک سيستم GIS شامل يک بسته کامپيوتري (شامل سخت افزار و نرم افزار) از برنامه هاي رايانه اي با يک واسطه کاربر GIS مولفه های - GIS Components-GIS Data Modelsمي باشد که دست يابي به عمليات واهداف ويژه اي را فراهم مي سازد. مؤلفه هاي چنين سيستمي به ترتيب عبارتند از: کاربران، سخت افزارها، نرم افزارها، اطلاعات و روش ها.مولفه هاي يک سيستم اطلاعات جغرافيايي
مؤلفه هاي چنين سيستمي به ترتيب عبارتند از:
1)کاربران (User): مهارت در انتخاب و استفاده از ابزارها دريک سيستم اطلاعات جغرافيايي وشناخت کافي از اطلاعاتي که استفاده مي شوند، يکي از موارد اساسي براي موفقيت در استفاده از تکنولوژي GIS است، که اين از وظايف يک کاربر مي باشد.
2)سخت افزارها (Software): امروزه شبکه هاي GIS شامل تعدادي workstation, x-station، کامپيوترهاي شخصي، چاپگرها و پلاترها مي باشد که معرف مؤلفه سخت افزاريک سيستم اطلاعات جغرافيايي مي باشند.
3)نرم افزارها (Hardware): به منظور استفاده بهتر از يک سيستم اطلاعات جغرافيايي، استفاده از نرم افزارهاي به روز و توانمند توصيه مي شود.
4)اطلاعات (Data): قلب هر GIS پايگاههاي اطلاعاتي آن است. در اين پايگاهها به پرسش هايي از قبيل چه شکلي است؟ کجاست؟ و چگونه به ديگر اشکال مرتبط مي شود، داده مي شود.
5)روش ها (Methods): شيوه هاي صحيح به کارگيري اطلاعات درجهت رسيدن به اهداف ويژه دريک سيستم اطلاعات جغرافيايي از مهمترين مؤلفه هاي آن است

مدلهاي داده هاي مکاني:
سيستم اطلاعات جغرافيايي وکامپيوترها را نمي توان به طور مستقيم براي جهان واقعي به کار برد، زيرا کامپيوترها يمدل های داده های مکانی-Spatial Data Model ديجيتالي براساس اعداد يا کاراکترهايي که در درون خود به صورت اعداد دو رقمي نگهداري مي کنند، عمل مي نمايندبنابراين پديده هاي مورد نظردر جهان واقعي در يک سيستم کامپيوتري، بايد به شکل نمادين عرضه شوند. پس ابتدا بايد مرحله جمع آوري داده ها انجام گيرد و سپس فرايند فشرده سازي گستره زمين شناسي، ساختار، خواص ژئو فيزيکي يا هر ويژگي ديگري از سطح زمين که اطلاعات آن گردآوري شده بود، به شکل قابل دستيابي در کامپيوتر با استفاده از مدلهاي نمادين صورت گيرد.
شمايي ازمدل سازي جهان واقعي
هر نقشه زمين شناسي يک مدل نمادين است زيرا گستره ساده شده قسمتي از جهان واقعي است که از زاويه ديد زمين شناس صحرايي مشاهده شده است. مولفه هاي مدل گفته شده عوارض مکاني هستند که به تقريب همان موجوديتهاي مستقل جهان واقعي هستند که بر روي نقشه توسط نمادهاي گرافيکي عرضه مي شوند.
تمام مدلهاي داده هاي مکاني از عوارض مکاني جداگانه نظير نقاط، خطوط، نواحي، حجم ها و سطوح تشکيل مي شوند، اين عوارض مکاني توسط خصوصياتي که هم مکاني وهم غير مکاني هستند، مشخص ميگردند. ( توصيف رقومي عوارض و خصوصيات آنها مجموعه هاي داده هاي مکاني راشامل مي شود.

 

داده ها به يکي از سه فرمت زير خارج مي شوند :

:    Hard copy

نمايش دائمي، مثل اطلاعات روي کاغذ، فيلم عکاسي و موارد مشابه

:      Soft copy

نمايش روي صفحه نمايش کامپيوتري

:    Electronic

خروجي در فرمت الکترونيکي شامل فايل هاي کامپيوتري مي باشد

 

مراحل ايجاد و برپاييGIS درقالب پروژه :

ايجاد و برپاييGIS درقالب يک پروژه شامل مراحل ورودي داده ها، مديريت داده ها، تجزيه و تحليل و پردازش داده ها ودرنهايت خروجي داده ها مي باشد.

1 -  ورودي داده ها (Data Input)

مؤلفه ورودي داده ها، آنها را از شکل موجودشان به شکلي يا صورتي قابل استفاده در GIS تبديل مي کند. در اين مرحله داده هاي زمين مرجع که به صورت نقشه هاي کاغذي، جداولي از اطلاعات توصيفي، فايل هاي الکترونيک و اطلاعات توصيفي مروبط به آنها، عکس هاي هوايي ويا تصاوير ماهواره اي مي باشند، طبق استانداردهاي مورد نظر، براي دقت خروجي هايي که قرار است تهيه گردند، مورد ارزيابي قرار مي گيرند.

2- مديريت داده ها(Data Management)

اين مرحله شامل توابعي براي ذخيره، نگهداري و بازيابي اطلاعات موجود در پايگاه داده ها مي باشد.

3- تجزيه و تحليل و پردازش داده ها(Data Manipulation & Analysis)

شامل مجموعه فعاليتهايي مي شود که توسط نرم افزارها، سخت افزارها وکاربر، برروي داده ها به منظور آماده سازي و پردازش آنها براي مراحل بعد صورت مي گيرد.

4-  خروجي داده ها(Data Output)

توابع خروجي مورد استفاده بر اساس نيازهاي کاربران تعيين مي شود، لذا داده هاي خروجي به اشکال مختلف از قبيل نقشه، جداول، يا به صورت نوشتارهاي کاغذي (hard copy) ويا به صورت رقومي (soft copy) ارائه مي گردند .

 

اهداف يک سيستم اطلاعات جغرافيايي :

هدف نهايي يک سيستم اطلاعات جغرافيايي يا GIS، پشتيباني جهت تصميم گيري هاي پايه گذاري شده بر اساس داده هاي مکاني مي باشد و عملکرد اساسي آن بدست آوردن اطلاعاتي است که از ترکيب لايه هاي متفاوت داده ها با روشهاي مختلف و با ديد گاه هاي گوناگون بدست مي آيند.

 

وظایف اصلی یک سیستم اطلاعات جغرافیایی :

یک سیستم اطلاعات جغرافیایی ( GIS)، اصولاً شش فعالیت اصلی زیر را شامل می‌شود‌:

• ورود اطلاعات

• دستکاری و ویرایش اطلاعات

• مدیریت اطلاعات

• پرسش و پاسخ و تجربه و تحلیل اطلاعات

• نمایش اطلاعات

 

ورود اطلاعات :

قبل از آنکه اطلاعات جغرافیایی بتوانند وارد محیط GIS شده و مورد استفاده قرار گیرند، می بایست این اطلاعات به فرمت و ساختار رقومی قابل قبول سیستم GIS، تعدیل شوند.

منابع تولید کننده اطلاعات مورد نیاز یک سیستم GIS :

• تصاویر ماهواره ای و تکنیکهای سنجش از دور

• عکسهای هوایی و تکنیکهای فتوگرامتری

• نقشه برداری کلاسیک

• سیستم تعیین موقعیت جهانی (GPS)

• اسناد، مدارک و نقشه های موجود

 

دستکاری اطلاعات :

استفاده از انواع داده و اطلاعات مورد نیاز یک پروژه خاص GIS ، نیازمند تبدیل و دستکاری آن اطلاعات به منظور قابل استفاده نمودن آنهادر سیستم می باشد

مدیریت اطلاعات :

برای پروژه های کوچک GIS، امکان ذخیره سازی و مدیریت اطلاعات جغرافیایی در قالب فایلها و اطلاعات ساده وجود دارد. ولیکن هنگامیکه حجم اطلاعات زیاد باشد و همچنین تعداد کاربران سیستم از یک تعداد محدود فراتر می‌رود، بهترین روش برای مدیریت اطلاعات، استفاده از سیستم مدیریت پایگاه داده (Database Management System) می باشد. DBMS به منظور ذخیره سازی، سازماندهی و مدیریت اطلاعات جغرافیایی در GIS مورد استفاده قرار می گیرد.

پرسش و پاسخ و تجزیه و تحلیل اطلاعات :

تکنولوژیهای مرتبط با GIS

سیستمهای تولید نقشه رقومی (CAD)

سیستمهای CAD عموماً به منظور تولید و سازماندهی اطلاعات مکانی در قالب نقشه های مختلف مورد استفاده قرار می گیرند. این سیستمها نوعاً از نظر مدیریت پایگاههای اطلاعات جغرافیایی گسترده و حجیم همچنین انجام پردازشها و تجزیه وتحلیل بر روی اطلاعات، ضعیف بوده و درخصوص مدیریت اطلاعاتی توصیفی دارای محدودیتهای می باشند.

سیستمهای مدیریت پایگاه داده (DBMS) :

سیستمهای مدیریت پایگاه داده، به صورت خاص جهت ذخیره سازی و مدیریت انواع مختلف اطلاعات از جمله اطلاعات جغرافیایی، مورد استفاده قرار می گیرند.

امروزه DBMS به منظور ذخیره سازی و بازیابی اطلاعات، بهینه سازی و توسعه یافته اند و GIS نیز از این ابزار، برای اهداف ذخیره سازی و مدیریت اطلاعات جغرافیایی استفاده می کند. DBMS اصولاً فاقد ابزار تجزیه و تحلیل و نمایش گرافیکی اطلاعات، که در سیستمهای GIS مرسوم وجود دارد، می باشد.

۱- سنجش از دور :

به تشخیص وضبط اطلاعات از عوارض بدون تماس مستقیم به آنها سنجش از راه دور اطلاق می شود  .سنجش از دور به عنوان علوم ، هنر وتکنولوژی کسب اطلاعات درخصوص پدیده های مختلف سطح زمین از طریق سنجنده هایی که هیچگونه ارتباط مستقیمی با خود پدیده ندارند، شناخته می شود.

سنجنده های ماهواره ای نسبت به ثبت و جمع آوری اطلاعات در قالب تصاویر ماهواره ای اقدام نموده و با استفاده از نرم افزارها و سیستمهای پردازش تصاویر ، امکان استخراج اطلاعات و تولید نقشه های مختلف فراهم می گردد:

به علت فقدان ابزار مدیریت و پردازش رقومی جهت تجزیه وتحلیل اطلاعات جغرافیایی، سیستمهای فوق قابل مقایسه با GIS، نمی باشند .

 

فرآيند ها واجزاي اصلي در سنجش از دور :

(A منبع انرژی روشنایی

(B تابش و اتمسفر

(C برخورد با شئ

(Dذخیره انرژی بوسیله سنجنده

(E انتقال، پذیرش و پردازش اولیه تصویر

(Fتفسیر و تحلیل تصویر

(G استفاده در کاربری موردنظر

 

 

امتيازات سنجش از راه دور  :

1.      پوشش وسیع

2.      ثبت واقعی عوارض سطح زمین

3.      کیفیت وضوح طیفی وفضایی

4.      مشاهده عوارض مختلف

5.      سرعت وثبات تفسیر

6.      کارایی بالا

7.      تعیین روندها

2- سيستم موقعيت ياب جهاني (GPS) :

اين سيستم با ارتباط با ماهواره هاي متعددي (24 عدد)كه به همين منظور  گرداگرد زمين و بصورت24 ساعته برقرار ميباشند، امكان تعيين موقعيت  در سه بعد، سرعت ونيز اطلاعات  زماني را به سادگي براي كاربران  خود در روي زمين مهيا مينمايد.

 

چه کارهایی می توان با GIS انجام داد ؟

الف - به تصویر کشیدن مکان پدیده ها :

به نقشه درآوردن مکان پدیده ها این امکان را به شما می دهد که به راحتی مکان نمایه ها و پدیده های مورد بررسی خود را بیابید و بدانید در کجا باید عملیات خود را انجام دهید . به کمک نقشه شما می توانید :

1- مکان یک پدیده فردی را بیابید .

2-  مکان یک توزیعی از پدیده های مرتبط به هم را بیابید .

مثلاً در مورد زمین لرزه می توان به نقشه کلیه مناطق زلزله خیز در یک کشور دسترسی پیدا کرد ، این دو برای ساخت ساختمان های جدید و مقاوم به زلزله ضروری است .

 

ب- به تصویر کشیدن مقادیر کمی :

افراد مقادیر کمی را به صورت نقشه در می آورند ، مثلاً مکان نقاط حداقل و حداکثر ، تا اماکنی را که با معیارهای آنها همخوانی دارند و یا مکان هایی راکه باید در آن به اجرای عملیات بپردازند ، بیابند . این سری از اطلاعات یعنی مقادیر کمی از یک سطحی از اطلاعات ورای نقشه مکان پدیده ها به ما ارائه می دهد .

مثلاً مأموران بهداشت و سلامت عمومی ممکن است نه تنها به نقشه تمام داروخانه ها دسترسی پیدا کند بلکه شاید بخواهند تعداد داروخانه های موجود به ازاء هر 10000 فرد پیدا کنند .

 

ج-  به تصویر کشیدن تراکم :

در حالی که شما می توانید به راحتی با مشاهده نقشه مکانی پدیده ها به غلظت و تراکم آنها پی برید ، اما در مناطقی که پدیده های متنوع و زیادی دارد تشخیص مناطق با تراکم بیشتر سخت است . نقشه تراکم به شما اجازه می دهد تمام مناطق با واحد مساحتی یکسان مثل مایل مربع را اندازه گیری کنید . که در نهایت شما به راحتی می توانید توزیع آنها را ببینید .

نقشه تراکم در مورد مناطقی که از نظر سایز بسیار تغییر دارند مثل استان ها یا مناطق آماری بسیار مفید واقع می شود . در مورد نقشه های آماری که به نمایش تعداد افراد در هر منطقه آماری می پردازد ، مناطق بزرگ تر می تواند نمایانگر افراد بیشتری نسبت به مناطق کوجک باشد . اما بعضی از مناطق کوجک ممکن است به ازای هر مایل مربع ، دارای تراکم بیشتری باشد .

 

د-  پی بردن به پدیده های موجود در یک منطقه :

از GIS می توان برای بررسی و پی بردن به حوادث اتفاق افتاده و یا اقدامات لازم به انجام ، بوسیله پیدا کردن پدیده های موجود در یک منطقه ، استفاده کرد .

برای مثال ، یک وکیل منطقه ای ممکن است کلیه دستگیری های پخش مواد را بررسی کند تا به پیدا کردن پخش کننده موادی که در کمتر از 1000 فوت از یک مدرسه صورت گرفته است ، دست یابد که در این صورت مجازات شدیدتری در نظر بگیرد .

یعنی از داخل فایل تمام پخش کننده مواد به مورد پخش کننده های نزدیک به مدرسه می توان رسید تا در نهایت به علت جرم سنگین تر مجازات شدیدتری تعیین کرد . این را درک پدیده ای داخل یک منطقه به منظور تعیین اقدامات لازم الاجرا می گویند .

 

ه-  درک پدیده های مجاور :

بوسیله نقشه مناطق مجاور می توان به اتفاقات و حوادث ایجاد شده در نواحی با فاصله های مشخص از منبع پی برد .

و- به تصویر کشیدن تغییرات :

1- به وسیله نقشه تغییرات می توان به تغییرات حاصل شده روی یک منطقه و بررسی علل این تغییرات به منظور درک و پیش بینی شرایط آینده ، تصمیم گیری در مورد اقدامات لازم برای انجام و اتخاذ سیاست های لازم پی برد .

با به نقشه درآوردن مکان و چگونگی تغییرات پدیده ها در طول زمان ، می توانیم به یک دانشی از نحوه عملکرد و رفتار این پدیده پی برد . برای مثال هواشناسان با مطالعه مسیر عبوری طوفان و تندبادها می توانند به محل و زمان حادث آنها در آینده پی ببرند .

2-  با نقشه تغییرات می توان به نیازهای آینده پی برد . برای مثال یک رئیس پلیس باید هر ماه به مطالعه چگونگی تغییرات الگوهای جرم و جنایت بپردازد تا بتواند در مورد تعیین و جاگذاری افسرهای پلیس اقدام و تصمیم گیری کند .

3- با به نقشه درآوردن شرایط قبل و بعد از یک عمل یا حادثه می توان به بررسی تأثیرات این واقعه پرداخت . مدیر یک فروشگاه می تواند تغییرات فروش را قبل و بعد از انجام یکسری تبلیغات مقایسه کند تا بتواند اثر تبلیغات را بررسی کند .

قابلیت های GIS :

GIS    نباید با یک سیستم کارتوگرافی که نقشه ها را به طور اتوماتیک ذخیره می کند، اشتباه گرفته شود و چیزی که GIS را از سیستم های تهیه نقشه مجزا می سازد، همان توانایی ترکیب کردن داده هاست. قابلیت اصلی سیستم های کارتوگرافی ایجاد نقشه هایی است که به صورت رقومی در کامپیوتر ذخیره می شوند امـا اطلاعـاتـی که از ترکیـب لایه های مختلفـی از داده ها به روشهای مختلف و با دیدگاههای مختلف بدست می آیند عملکرد اساسی یک GIS می باشد.

کاربرد های GIS :

1)     کاربردهای سیستم اطلاعات جغرافیائی(GIS ) در راه آهن

2)      قش GIS  و کاربرد موبایل

3)     صنعت خودرو

4)     بخدمت گیریGIS در مباحث زمین شناسی

5)     تعیین موقعیت ونمایش بلادرنگ وضعیت یک متحرک در شبکه در حالیکه دچار عیب شده ویا بعلت سانحه متوقف گردیده است ومدیریت ترافیک وسانحه به کمک یک سیستم تلفیق یافته از GIS وGPS

6)      بررسی موضوع حریم و مدیریت زمین وآنالیز پهنه بندی و شناسایی مناطقی که حریم رعایت نگردیده و مباحث حقوقی و کاداستر

7)     موقعیت یابی و شناسایی نقاط کور شبکه مخابراتی راه آهن

8)     تهیه گراف حرکت قطار و تنظیم برنامه حرکت قطار

9)     مدیریت بر عملکرد فعالیت نیروی انسانی

10) مدیریت بر تخصیص منابع انسانیبخصوص در شرایط بحرانی

11) اشتغال زایی جهت ایجاد اطلاعات رقومی و توصیفی و به روز نمودن آنها

12) استفاده بهینه از فضای فیزیکی و کاهش فضاهای بایگانی و ذخیره نقشه ها

13) بررسی تغییرات محیطی و سیاسی در راه آهن ایران در مقیاس جهانی

14) ایجاد نمودن ضوابط استاندارد در اطلاعات

15) یکسان سازی فرمت اطلاعات که لازمه وجود یک سیستم اطلاعاتی می باشد

16) ثبت امکانات و تجهیزات در پایانه های بارگیری کشور

17) مدیریت ماشین آلات تعمیر و نگهداری خط

18) بررسی پراکندگی نیروی انسانی( متخصصین و افراد باتجربه ) درشبکه و موقعیت استقرار آنها

19) موقعیت دفاتر فروش بلیط و سالن ها و مراکز مرتبط با راه آهن

20) کمک در امر بازاریابی، فروش و مکان یابی مشتریان

21) معماری ساختمانها

22) مدیریت و کنترل استانداردهای ایمنی

23) موقعیت جسم سانحه دیده

24) اخذ و ارائه گزارش سوانح

25) ارائه و بررسی راهکارهای ممکن در جمع آوری سوانح ، کنترل ترافیک ومدیریت خدمات اضطراری پس از وقوع سانحه

26) ارائه و نمایش اطلاعات توصیفی و مکانی هر نقطه دلخواه بصورت آماری، هیستوگرام، جدول، نقشه و تصاویر و…………………

یکی از مهم‌ترین مسائل كاربردی سیستم اطلاعات جغرافیایی در علوم زمین، انجام هم‌پوشانی‌ها در راستای تعیین پهنه‌بندی‌ها می‌‌باشد . که به اختصار به یکی از این نوع پهنه‌بندی‌ها پرداخته می‌‌شود:

هدف در این پهنه‌بندی، تعیین مناطق با خطر رانش زمین می‌‌باشد. برای رسیدن به این هدف، ابتدا باید عوامل موثر در رانش را شناسایی کرد، از جمله این عوامل می‌‌توان به تراکم پوشش گیاهی، جنس زمین، شیب توپوگرافی ،شیب لایه‌های زمین و شدت بارندگی اشاره کرد. پس از شناسایی عوامل، باید نقشه‌های مورد نیاز تهیه گرددو سپس با همپوشانی این لایه‌ها در نرم‌افزارهای سیستم اطلاعات جغرافیایی(ساج) می‌‌توان به نقشه‌ای رسید که در آن منطقه مورد مطالعه خود به پهنه‌های ریز تقسیم شده و از طرفی در بانک اطلاعاتی مشخصات هر پهنه یعنی اجداد سازنده آن پهنه از نظر عوامل مختلف مشخص می‌‌باشد. حال باید در بانک اطلاعاتی به هر عامل وزن مربوطه راداده و سپس در بانک اطلاعاتی با جمع و ضرب کردن عوامل به اعدد نهایی رسید. در مرحله بعد باید تعیین نمود که چه عددی نشان دهنده پهنه‌های پرخطر می‌‌باشد. پس از کلاسه‌بندی نقشه، اینک وظیفه تیم زمین‌شناس است که با بازدید میدانی به بررسی مناطق پرداخته و در صورت لزوم با اصلاح وزن‌ها وضرایب به نقشه نهایی دست یابند.

دلا‌یل استفاده از GIS :

Your organization has new and legacy data stored in a variety of formats in many locations. You need a way to integrate your data so that you can analyze it as a whole and leverage it to make critical business and planning decisions. GIS can integrate and relate any data with a spatial component, regardless of the source of the data. For example, you can combine the location of mobile workers, located in real-time by GPS devices, in relation to customers' homes, located by address and derived from your customer database. GIS maps this data, giving dispatchers a visual tool to plan the best routes for mobile staff or send the closest worker to a customer. This saves tremendous time and money.

امروزه وجود اطلا‌عات به روز‚ به منظور شناخت عوامل طبیعی و انسانی با هدف بهره‌گیری از آن در برنامه ریزی توسعه پایدار‚ امری بدیهی است. به همین دلیل استفاده از اطلا‌عات دربعد سیستمGIS می‌تواند در موارد زیر موثر باشد:

1 - پاسخگوئی به نیاز کاربران در کلیه زمینه ها.

2 - ساماندهی و افزایش بهره وری از منابع موجود.

3 -بهینه سازی سرمایه گذاری ها و برنامه ریزی ها.

4- ابزاری مفید در جهت تصمیم گیری مدیران.

5 - سرعت و دقت کار.

6 - تعیین قابلیت‌ها ی توسعه در مناطق و مکانهای مختلف.

محدودیتهای استفاده از روشهای سنتی :

استفاده از داده های جغرافیایی به طور سنتی‚ با استفاده از نقشه های کاغذی معایبی دارد که از جمله این محدودیت ها عبارت‌اند از:

1- مقیاس اندازه گیری

2- حذف اطلا‌عات

3-  هزینه زیاد

4- زمان بر بودن

5- سرعت پائین

6- کمبود عوارض اطلا‌عاتی و ابزارهای کاری .

ولی آیا امروزه با توجه به حجم عظیم اطلا‌عاتی‚ باز هم به کارگیری روش قدیمی پاسخگو است. (هر چه داده‌ها گسترده‌تر و بیشتر شوند‚ آنالیز آنها مشکل‌تر و پیچیده‌تر خواهد شد.)

بنابراین مشخصه GIS ‚ سرعت عمل و به روز رسانی اطلا‌عات‚ مطابق با فرمت های استاندارد‚ دسترسی سریع و آسان به اطلا‌عات در حجم وسیع ‚ تجزیه و تحلیل اطلا‌عات و کاهش هزینه هاست.

تعریف توپولوژی در GIS  :

هنگامی که شما داده های جغرافیایی را به منظور استفاده در سیستمهای GIS به صورت مدل درمی آورید متوجه می شوید که بعضی از داده های مدل شده می بایست دارای روابط مکانی با دیگر داده های موجود در مدل باشند.

به عنوان مثال در مدل شما ایستگاههای اتوبوس می بایست همواره در سطوح خیابان قرار گرفته باشند و یا اینکه در هر خیابان ایجاد شده می بایست حداقل چند سطل زباله وجود داشته باشد.این روابط تعریف شده در قالب قوانین توپولوژی ارائه می شوند.

در واقع توپولوژی مدلی است که اشتراک هندسی داده های موجود در یک مدل با هم را شرح می دهد و همچنین مکانیزمی را برای استقرار و نگهداری روابط مکانی بین داده های موجود در مدل ایجاد می نماید.

در نرم افزارهای GIS همچون ARC GIS توپولوژی شامل مجموعه ای از قوانین و روابط بین داده ها می باشد که با عنوان RULE شناخته می شوند که اجرای آنها باعث طراحی هر چه دقیقتر مدل ژئومتریک موجود بین داده های مدل شما را تضمین می نماید.

استفاده از GIS به عنوان یکی از کاربردی‌ترین دانش‌ها :

این دانش در زمینه‌های مختلفی از جمله برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ی، زمین شناسی و معادن، کشاورزی، منابع طبیعی و غیره کاربرد داشته و قادر است امر مدیریت و برنامه ریزی را بهبود بخشد.

همچنین به کارگیری GIS علاوه بر سود آوری می‌تواند باعث تسریع در روند انجام کارهای برنامه‌ریز‌ها در تشخیص موارد بحرانی و غیره گردد. از طرفی کاربران GIS در تمام سطوح وجود دارند، به طوری که مدیران، طراحان، برنامه‌ریزان، کارشناسان و حتی شهروندان عادی قادر از مزایای این سیستم سود برند.

 

ادغام تکنولوژي ها :

ادغام تکنولوژي هاي GIS, GPS وRS در ايجاد سيستم هاي قدرتمند، جهت تعين زمان واقعي نقشه برداري و جمع آوري داده ها سودمند مي باشند.

يک نمونه بارز از ادغام اين سه تکنولوژي، نقشه برداري متحرک است که در آن دوربين هاي ديجيتالي GPS/INS، يک سيستم کامپيوتري را تشکيل ميدهندکه با نقشه هاي الکترونيکي و وسايل ارتباطي دور برد نظير تلفنهاي همراه (که جهت پيوستن به پايگاه هاي داده اي GIS موجود در دفتر کار مورد استفاده قرار مي گيرد)، همه دريک وسيله نقليه نصب گرديده اند. سيستم تهيه نقشه سيار، به زمين شناسان صحرايي در يک وسيله نقليه اين امکان را مي دهد، تا داده هاي مکاني مربوط به زمين را جهت ورود به پايگاه اطلاعاتي GIS ،را در يک زمان تقريباً حقيقي گردآوري نمايند.

GIS , GPS & RS :

ژئوانفورماتيک به عنوان يک علم چند منظوره در راستاي اندازه گيري، ثبت، تحليل و ارائه داده هاي جغرافيايي تعريف شده است. اين اطلاعات زميني توسط تکنولوژي هاي GIS, GPS و RS گردآوري مي شوند. هر يک ازاين سه تکنولوژي و يا دو نوع از آن در ترکيب با ديگري تکنولوژي جديد 3S (3systsms)را ايجاد مي نمايد.

سنجش از دور(Remote Sensing) يا RS، تصاويري از محيط و منابع طبيعي را به صورت چند طيفي با قدرت تفکيک گوناگون در زمان هاي مختلف تهيه مي نمايد. سيستم موقعيت يابي جهاني ( Global Position System) يا GPS و نيز سيستم ناوبري خودکار ( Inertial Navigation System ) يا INS توسط نقاط کنترل زميني و فتو گرامتري، سنجنده هاي بکاربرده شده در سنجش از دور را تقويت مي سازند و سيستم اطلاعاتي جغرافيايي (Geographical Information System)يا GIS، دستيابي به داده ها و اطلاعاتي که از بانکها و پايگاه هاي داده هاي مکاني زمين با بکارگيري ابزارهاي مدرن، ايجاد شده را امکان پذير مي سازد.

ترکيب تصاوير ماهواره اي و  GIS :

با ترکيب تصاوير ماهواره اي با قدرت تفکيک بالا و GIS ، نقشه هايي با مقياس بزرگتر (1000: 1 و 2400: 1 ) را مي توان تهيه نمود. سيستم اطلاعات جغرافيايي در راستاي مديريت منابع طبيعي با استفاده از سنجش از دور مي تواند در زمينه هاي زير مورد استفاده قرار گيرد :

-آناليز حوادث طبيعي، شامل فرسايش خاک، سيلاب، خشکسالي وساير حوادث طبيعي ديگر.

-مديريت آبخيزداري.

-مطالعه کاربردي زمين در توسعه کشاورزي.

-پيش بيني ميزان محصولات نسبت به وسعت زمين.

ترکيب فتوگرامتري رقومي و GIS :

فتو گرامتري رقومي تنها بخشي از يک سيستم سنجش از دور است در حالي که سنجش از دور خود تکنيک تفسير و استخراج اطلاعات از تصاوير مي باشد.

ترکيب GIS و GPS :

بخش چشم گيري از عمليات صحرايي جهت توليد عکس نقشه (Photomap) و تصاوير ماهواره اي همراه با يادداشت هاي حاشيه اي (اطلاعات فيلد) در تحقيقات زيست محيطي، نقشه برداري زمين و نقشه برداري خسارات ناشي از حوادث و... با بهره گيري از ترکيب GIS و GPS انجام مي پذيرد. ناوبري دريايي و اتومبيل با استفاده از GPS همراه با نقشه هاي چارت هاي الکترونيکي، يک نمونه عالي از تلفيق دو سيستم GIS و GPS را عرضه مي دارد.

محاسن يک سيستم اطلاعات جغرافيايي(GIS):

محاسن يک سيستم اطلاعات جغرافيايي شامل موارد زير مي باشد:

- کيفيت بالاي تحليل داده ها وامکان تجزيه و تحليل آنها با روش هاي پيشرفته.

- مديريت و تغييرسريع حجم عظيمي از داده ها در زمينه هاي مختلف.

- روشهاي بهتروجديدتر براي تهيه نقشه هاي مختلف و امکان به روز کردن آنها.

- امکان ايجادارتباط بين عوارض مختلف و اتصال حجم زيادي از اطلاعات آنها در جداول اطلاعاتي.

- کاهش زمان، هزينه و مواد مصرفي کار وپول ساز و اشتغال ساز بودن آن.

- استفاده وسيع آن در علوم مختلف.

- اداره وسازماندهي وسيعي از داده هاي زمين مرجع.

- به روز رساني سريع و جمع آوري اطلاعات پراکنده.

- قابليت بازبيني روشها.

- مدل سازي، فرضيه وآزمايش و پيشگويي.

 

معايب يک سيستم اطلاعات جغرافيايي:

برخي ازمعايب يک سيستم اطلاعات جغرافيايي عبارتند از :

- جديد بودن اين فناوري که باعث عدم استفاده وسيع درتمام علوم ونيز مشکل بودن آن مي شود.

- عدم اطلاع از قابليتهايGIS و نحوه استفاده از آن.


The advantage that a GIS can provide is the capability of representing spatial data in order to answer user specified queries. Such presentation transformation of spatial data are often referred to as "Data Analysis" capabilities in a GIS context. Analysis is the process to resolve and separate the reference system into its parts to illuminate their nature and inter-relationships, and to determine general principles of behavior. Results of geographical data analysis can be communicated with maps reports or both. A map is used to display geographical relationships whereas a report is most appropriate for summarizing the tabular data and documenting any calculated or analyzed value

 



:: بازدید از این مطلب : 1510
|
امتیاز مطلب : 11
|
تعداد امتیازدهندگان : 5
|
مجموع امتیاز : 5
تاریخ انتشار : یک شنبه 25 دی 1390 | نظرات ()

صفحه قبل 1 2 صفحه بعد